Gerçek değeri bilinen bir büyüklük çok sayıda ölçüldüğünde genelde her ölçme değeri, diğerinden farklılıklar gösterir. Ölçmeler yapılırken, ölçme sapmalarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu sapmalar, ölçme işlemini yapana, ölçü aletine ve iklim koşullarına göre değişiklik gösterir. Örneğin, herhangi bir antrepo tankında bulunan “Dökme Eşya” nın ölçümü aynı ölçü gereçleriyle ayrı ayrı kişiler tarafından yapıldığında; alınan sonuçların da ayrı ayrı olduğu görülecektir. Ölçü aleti farklı olduğunda veya iklim koşulları değiştiğinde de aynı farklılık tezahür edecektir.
Gümrüklerimizde dökme eşyalar ya, “Draft Survey” yöntemi ile ya da “kantar” marifetiyle ölçülmektedir.
Draft survey, dökme eşyaların taşınmasında kullanılan, gemi draftının tespitine dayalı bir kargo hesaplama yöntemidir. Draft sörveyinde, eğer gemilerde gerekli evraklar, kitapçıklar ve tablolar varsa, bütün ölçme işlemleri doğru ve eksiksiz yapılmışsa, işlemler tecrübeli sörveyörler tarafından gerçekleştirilmişse ve iklim şartları uygunsa, kargonun hesaplanması % 0.5’e kadar (kara kantarına kıyasla) hata payı dahilinde ölçülebilir. Bu hata payı bilimsel otoritelerce de kabul edilebilir bir orandır. Uygun koşullarda, doğru evraklarla yapıldığı takdirde Kara kantarı ile benzer sonuçlar hesaplanabilmekle birlikte % 100 aynı sonuçların alınması neredeyse imkânsızdır. Bu ölçüm yöntemi, uluslar arası kabul görmüş bir yöntem olması hasebiyle son dönemlerde yapılan değişikliklerle mevzuatımıza da konu edilmiştir. (Bkz.Gümrük Yönetmeliği 75/2 madde; Gümrükler Genel Müdürlüğünün 2001/20 Sayılı genelgeleri)
Gemilerdeki kargolar “Draft Survey” yöntemi ile ölçülürken, kara tankları Kalibrasyon cetvelleri marifetiyle ölçülmektedir. Bu hesaplamada sıcaklık, yoğunluk, faktör gibi değişkenler kullanılmaktadır. Gümrük Yönetmeliğinin 543. maddesinde belirtildiği üzere, bu nevi depolama alanlarının ölçümleri uygun cihaz veya yöntemlerle yapılması esastır. Bu nedenle tank tipi antrepolarda gerçeğe en yakın sonuçların alındığı “Kalibrasyon ile Ölçme Yöntemi” kullanılmaktadır. Bu yöntemde, Uluslar arası gözetim Şirketlerince tank bazında hazırlanan kalibrasyon cetvelleri kullanılmaktadır
Kalibrasyon, bilindiği üzere bir ölçü aleti veya ölçme sisteminin gösterdiği veya bir ölçeğin ifade ettiği değerler ile, ölçülenin bilinen değerleri arasındaki ilişkiyi belli koşullar altında (yoğunluk, ısı, iklim şartları, ölçüm hassasiyeti gibi) oluşturan işlemler dizisidir.
Kalibrasyon cetvelleri, değişim skalalarından ibaret olup, miktar artışları milimetre (mm) karşılığı litre ve faktör hesabı ile ortaya konulmaktadır. Kantar tartımlarında miktar değişimi genellikle 20 ilâ 40 kilogram aralıklarla tartıldığı, arada kalan kilolar kantar tarafından yukarı veya aşağı yuvarlandığı gibi, kalibrasyon cetvellerinden faydalanılarak yapılan ölçümlerde değişim skalası mm dir. 1-mm’in karşılığı 100-litreye; bu da yaklaşık olarak 100-KG’ye tekamül etmektedir. Ölçüm skalaların arasında kalan farklılığın teknik olarak bir karşılığı bulunmadığından, yasal sınırlar içerisinde tolere edilmesi gerekmektedir. Kaldı ki dökme olarak piyasaya arz edilen sıvı ürünlerde dahi ölçüm yöntemlerini veya ambalaj oranlarını tolere edecek artılı; eksili değerler bulunmaktadır. Dolayısıyla insan eli değmeden % 100 otomasyon sistemiyle dolum yapılan ürünlerin ambalajlarında dahi bahis konusu tolerans değerlerini görmek mümkünken; Ölçümleri, el hassasiyeti, kalibrasyon cetveli, yoğunluk ve sıcaklık gibi değerlere bağlı olarak değişen bu nevi eşya miktarları için mevzuatımızda kabul edilebilir bir tolerans farkının belirlenmemiş olması önemli bir eksiklik olduğu mütalaa edilmektedir.
Vergilendirmenin miktar üzerinden yapıldığı da var sayılacak olursa dökme eşya depolayan antrepo işleticilerinin veya firmaların mağduriyetlerinin önlenmesi ve vergi adaletinin hakkaniyetli bir şekilde tesis etmesi bakımından konu ziyadesiyle önemlidir.
“Ölçüleri yanlış olanların, ölçümleri de yanlıştır” atasözümüzü bilmeyen yoktur. Yine aynı minvalde “Elma İle Armudu Karşılaştırmak” deyimi, iki alakasız şeyi bir biri ile kıyaslamak için kullanılmaktadır. Bu atasözü ve deyimden yola çıkarak ölçüyle ilgili meslek hayatımızda yapılan bir yanlışlığa aşağıdaki örnek tahtında değinmek isterim.
Şöyle ki;
Bitkisel yağ İthalatı yapan bir firma olduğunuzu düşünün, Yurt Dışına Sipariş veriyorsunuz 1.000.000-KG Palm Yağı üzerinde anlaşma yapılıyor. Eşya bedelinin ödenmesi ve vergilendirme miktar üzerinden yapıldığından, satıcı ve alıcı için miktar tespiti çok önemlidir. Bu nedenle hem alıcı hem de satıcı Uluslar arası gözetim şirketlerinden bu anlamda destek almaktadırlar. “Draft Survey” yöntemi ile gemide ölçümü yapılan yağ; ülkemize geldiğinde kantarda tartılarak (20 ilâ 40 kilogram aralıklarla tartıldığı, arada kalan kilolar kantar tarafından yukarı veya aşağı yuvarlandığı göz ardı edilmemelidir.) antrepoya alınıyor.
Kantar ölçümü ile konşimento miktarı arasındaki fark Gümrük Kanunun 237/4. Maddesinde hüküm altına alınan % 3’lük oranı da aşmadığı için manifesto takibine de konu olmuyor.Bilahare yapılan sayımlar ve denetimler esnasında, tekrar ölçüm yapıldığında çıkan fark, her hangi bir tolerans veya sapma oranı dikkate alınmadan cezai yaptırıma konu ediliyor. Bu çelişkinin giderilmesi halinde, örneğe mazhar olan firmaların bu anlamdaki mağduriyetleri ortadan kalkacağı muhakkaktır.
Liman kantarından alınan ölçüm miktarına göre antrepo tanklarına alınan eşyanın, tank ölçümüyle kantar ölçümünün aynı olmayacağı; ölçüm değerleri arasında standart bir sapmanın olacağı bir realitedir. Bu realitede ortadayken antrepodaki eşyanın Gümrük Yönetmeliğinin 538.maddesine göre yıllık sayımlarda veya herhangi bir teftiş/denetleme sonucunda resmi kayıtlara göre eksik/fazla çıkması halinde, ölçme işleminin doğasından veya bilimsel olarak varlığı kabul edilen standart sapmadan kaynaklanan, eksiklik veya da fazlalığın göz önünde bulundurulmadan, cezai yaptırıma konu edilmesinin adil olmadığı; sorumluların hata veya kusurundan kaynaklanmayan söz konusu farkın tolere edilmesi adına +/-‘li bir oranın mevzuatımıza derç edilmesinin zaruri olduğu düşünülmektedir.
Özetle, yazımıza konu edilen dökme eşyaların ölçülmesinde, el hassasiyeti, yoğunluk, sıcaklık, ölçüm aygıtı veya ölçüm yöntemi gibi değişik etkenlerin müdahil olması münasebetiyle % 100 doğru sonuçların alınamayacağı gerçeğinden hareketle; ölçüm cihazları veya ölçüm yöntemleri arasında tolerans farkının; mevzuatımıza konu edilmesinin yaşanan mağduriyetlerin önlenmesi ve hakkaniyet açısından elzem olduğu düşünülmektedir.
