4458 Sayılı Gümrük Kanununun 16 ncı maddesi hükmü çerçevesinde bakanlar kurulu tarafından belirlenen eşyaların, öngörülen amaçlarla kullanılması halinde gümrük vergisi alınmaz veya normalde uygulanan gümrük vergisi oranından daha düşük vergi oranı uygulanır. Nihai kullanım izni, eşyayı kendileri nihai kullanıma tabi tutacak ithalatçılara veya eşyayı nihai kullanıma tabi tutacak firmalara devretmek suretiyle ithal eden ithalatçılara verilir. Bu sistemde kanuni vergi ile indirimli vergi arasındaki fark teminata bağlanır. İzin hak sahibi tarafından eşyanın öngörülen süre dahilinde nihai kullanıma tahsis edildiğinin ve öngörülen amaçlar için kullanıldığının tespit edilmesi halinde teminat iade edilir. İlgili Gümrük Müdürlüğü, aşağıdaki iki belgeyi esas alarak teminat iadesine yönelik işlemleri sonuçlandırır:
1-Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin hazırlayacağı NK1 tespit raporu.
2-Verilen izin belgesi tahtında idarenin periyodik olarak yerinde yapacağı denetim sonuçlarının derç edildiği yönetmeliğin 27 nolu ekinde yer alan Nihai Kullanım Denetim Formu.
Teminat çözümü açısından istinat duvarı mesabesinde olan söz konusu belgelere bakıldığında birbirlerinin ikamesi mahiyetinde olduğu açıktır. Bu bakımdan birinin varlığı halinde diğerine gerek olmayacağı mütalaa edilmektedir. Zira YGM (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri), bakanlıktan aldığı yetkiye istinaden Nihai Kullanıma Tabi tutulan eşyanın, izin belgesinde belirtilen amaçlar dahilinde kullanılıp, kullanılmadığı konularını; idarenin tereddütlerini de giderecek şekilde araştırmakta ve araştırma sonuçlarını rapor haline getirerek ilgili firmaya ve gümrük idaresine ibraz etmektedir. Diğer yönden idarenin yaptığı tespit sonuçları Gümrük Yönetmeliğinin 27 nolu ekinde bulunan “Nihai Kullanım Denetim Formu”’na derç edilmekte; teminat çözümü esnasında bu ekten faydalanılmaktadır. Aralarındaki fark ise YGM raporu eşya nihai kullanıma tahsis edildikten sonra tanzim ediliyorken, “Nihai Kullanım Denetim Formu” eşya gümrükten çekildikten sonra bizzat gümrük idaresinin belirleyeceği zaman dilimlerinde periyodik olarak yapılan denetim sonuçlarına göre tanzim edilmektedir.
Durum bu minval üzereyken, son zamanlarda meslek mensuplarından alınan geri bildirimlerde, idarenin bizzat kendisinin terettüp etmesi gereken EK 27 Denetleme Formu düzenlenmeden tanzim edilen, Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri Raporlarının (NK1) tenkitlere konu edildiğine şahit olunmaktadır. Hatta Gümrük Yönetmeliğinin 208.maddesinin 4.fıkrasında iznin hangi hallerde iptal edileceği açıkça hüküm altına alınmış olmasına rağmen; ek 27 denetleme formundan önce tanzim edilen YGM raporları yokmuş gibi mütalaa edilerek; bu nokta-i nazariyeden hareketle izin belgelerinin dahi iptal edildiği duyumları alınmaktadır.
Şüphesiz tez ve anti tez bağlamında olaya bakıldığında söz konusu karışıklığın veya yanlış anlaşılmaların, ilgili yönetmelik maddesinin muğlak ve farklı yorumlamalara müsait olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Farklı yorumlamalara neden olan ilgili madde aşağıdadır:
“….. yerinde yapılan denetimlere ilişkin bilgilerin yer aldığı, Ek-27’de yer alan Nihai Kullanım Denetim Formu esas alınarak, izin belgesi kapsamına giren işlemler itibariyle ilgili izin hak sahibinin mali kayıtları üzerinden nihai kullanıma konu eşyanın nihai kullanım amacına uygun kullanımda olup olmadığının tespiti ve teminat iadesine ilişkin diğer iş ve işlemler yetkilendirilmiş gümrük müşavirince düzenlenecek rapora istinaden yerine getirilir….”
İlk bakışta YGM Raporlarının EK 27 denetleme formu esas alınarak tanzim edilmesi gerektiği anlaşılıyor olsa da; cümle yapısına derinlemesine nüfuz edildiğinde cümlenin öznesinin nam-ı diğer ifadeyle muhatabının Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri değil; teminat iadesine ilişkin diğer iş ve işlemleri tekemmül ettirecek olan Gümrük İdaresinin bizatihi kendisinin olduğu görülecektir. Bu bakımdan, ilgili idarenin nihai kullanıma konu eşyanın, amacına uygun kullanılıp; kullanılmadığı yönünden tespiti ve teminat iadesine ilişkin diğer iş ve işlemleri hangi yöntem ve hangi belgelere dayanılarak yapması gerektiği hüküm altına alındığı açıktır. Başka bir ifadeyle, Eşyanın ön görülen nihai kullanıma tahsis edilip edilmediği yönünden teminatın idarece iade edilip, edilmeyeceği hususlarında Nihai Kullanım denetleme Formu (Ek-27) ile YGM Raporu mevzuatımıza ikili kontrol imkanı sağlayan bir düzenleme olduğu düşünülmektedir.
Diğer yönden, yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin hazırlayacakları raporların nasıl olması gerektiği, raporlarda hangi belgelere ve bilgilere yer verileceği, raporların türüne bağlı olarak hangi noktalara temas edileceği bütün ayrıntılarıyla birlikte Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 33 sayılı genelgelerine derç edilen “Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri” rehberinde yer almaktadır. İddia edildiği gibi EK:27 esas alınarak rapor tanzimi şart olsaydı, rehberin ilgili bölümlerinde denetleyici gümrük idaresi tarafından; denetlemenin yapılıp yapılmadığına, yapıldıysa ne zaman yapıldığına, denetleme sonucunun ne olduğuna dair mutlaka atıf yapılır ve YGM raporunda da bu hususlara yer verilmesi gerektiği hükme bağlanırdı.
Dolayısıyla, Denetleme Formu (EK:27) ile YGM Raporlarının hazırlanması arasında doğrudan bir ilişkinin bulunmadığı; Ek 27 denetim bilgilerini; YGM Raporu ise tespit bilgilerini içermesi bakımından; birbirinden bağımsız olarak hazırlanan bu iki belgenin teminat iadesi işlemlerinde ayrı ayrı baz alınması gerektiği mütalaa edilmektedir.
