II. İDARİ İŞLEMLERİN GERİYE YÜRÜMEZLİĞİ İLKESİ
Geriye Yürümezlik ilkesi, hukuk kurallarının uygulanması bakımından zamana yapılan bir atıftır. Yürürlüğe giren yeni kuralın yürürlük tarihinden önceki dönemde hukuki sonuçlar doğurmasını yasaklayan ve kuralın ancak yürürlüğe girdiği tarihten sonraki olaylara uygulanmasını emreden hukukun genel prensibidir. Dolayısıyla hiç kimseden gelecekte yürürlüğe girecek kurallara göre, bugünden aksiyon alması, hayatını buna göre teselsül ettirmesi beklenemez. Evrensel bir norm olan “geriye yürümezlik ilkesi” bazı ülkelerin anayasalarında şu şekilde yer almıştır. Örneğin Bolivya Anayasası’nın 31. maddesine göre “Kanunlar sırf gelecek hakkında hüküm koyar, geçmişe etki etmez.” Filipinler Anayasası’nın 3. maddesine göre “Geçmişe tesiri olan kanunlar yapılamaz.” Norveç Anayasası’nın 97. maddesine göre “Hiçbir kanunun geçmişe tesiri olmayacaktır.” Peru Anayasası’nın 25. maddesine göre “Hiç bir kanun geçmişe tesir eden kuvvet ve hükmü haiz değildir.” Türk Hukuk Sisteminde de geriye yürümezlik ilkesinin hukukun genel bir ilkesi olduğu kabul edilmektedir. ilke gücünü ve etkisini Anayasamızın 2'nci maddesinde yer alan hukuk devleti ilkesinden almaktadır. Buradan hareketle gerek 1961 Anayasası’nın 152. maddesinin üçüncü fıkrasında gerekse 1982 Anayasası’nın 153. maddesinin beşinci fıkrasında açıkça Anayasa Mahkemesinin verdiği iptal kararlarının geriye yürümeyeceği hüküm altına alınmıştır.
İdari İşlemlerin Geriye Yürümezliği hukuk devleti olmanın doğal bir sonucudur. Zira Hukuk devletinde idarenin, tahakkuk ederek kesinleşmiş haklara halel getirmemek şartıyla; yeni düzenlemeler yapması beklenir. Zaten bu yönde 03.07.1989 tarihli, 1988/5 E., 1989/3 K. sayılı Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu kararına göre, “Kanunların geriye yürümezliği ilkesi, bir hukuki işlem veya eylemin, bir hukuki ilişkinin vuku bulduğu ya da meydana geldiği dönemdeki kanunun hükümlerine tabi kalmaya devam edeceğini ifade eder. Sonradan çıkan kanun, kural olarak yürürlüğünden önceki olaylara ve ilişkilere uygulanmaz” hükmü mucibince YGM’lerin mülga Gümrük Kanunun geçici 5. Maddesinden aldığı hakların; yönetmelik değişikliği ile alınamayacağı sonucunu çıkarmak yanlış olmaz sanırım.
III. KAZANILMIŞ HAKLARA SAYGI İLKESİ
“Kazanılmış Hak” tabirini hukukçular, “Doğumu anında hukuka uygun olarak tamamlanmış ve böylece kişiye özgü lehte sonuçlar doğurmuş, daha sonra mevzuat değişikliği ya da işlemin geri alınması gibi nedenlere rağmen hukuk düzenince korunması gereken haklar” olarak tanımlamışlardır. Bir hakkın, kazanılmış hak kategorisinde değerlendirilebilmesi için, o hakkın; bireysel idari işlemden doğmuş olması, işlem tesis edildiği anda geçerli olan hukuk kurallarına uygun olması ve kesinleşmiş olması gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında hali hazırdaki Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin tümü söz konusu hak edinimini, hak mahrumiyeti sonucunu doğuran düzenlemenin yayım tarihinden (07.10.2016) önce kazanmışlardır. İşin hukuki tarafıyla bu kadar iktifa ettikten sonra, tafsilatını hukukçulara bırakıp, dikkat-i nazarlarımızı Gümrük Yönetmeliğinde yapılan değişikliğe çevirelim.
IV. YENİ DÜZENLEMENİN GÜMRÜK MEVZUATINA YANSIMALARI
Malum olduğu üzere 07.10.2016 tarihli ve 29850 sayılı Resmi Gazete’de, “Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” yayımlanarak yürürlüğe girdi. Söz konusu yönetmelik değişikliği ağırlıklı olarak YGM lerin daha önceden kaldırılan hükümlerinin aslına rücu ettirildiği düzenlemeleri içermektedir. Bu düzenlemelerin yanında daha önce kaldırılan yönetmelik hükümlerinde olmayan yeni hususların ve yeni koşulların getirilmesidir. Bunlardan biri de YGM' nin sahip olması gereken niteliklerin zikredildiği 576.maddenin (g) bendidir. Bu meyanda YGM’leri kaygılandıran husus ise, mezkur maddedeki sair niteliklerin karşılanmasının yanı sıra en az dört yıllık lisans eğitimi veren hukuk, iktisat, siyasal bilgiler, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakülteleriyle bunlara denkliği yetkili makamlarca kabul olunan yurt içi ya da yurt dışındaki öğrenim kurumlarından birinden mezun olma kriterinin getirilmiş olmasıdır.
İlgili Yönetmelik maddesinin kendi içerisinde değerlendirilmesi:
Gümrük Yönetmeliğinin 576.maddesinin (a )fıkrası aynen : “a) Kanunun 228 inci maddesinin ikinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri ile geçici 5 inci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca gümrük müşavirliği izin belgesine sahip olmak ya da Kanunun 228 inci maddesinin birinci fıkrası ile geçici 5 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkrası uyarınca hak sahibi olup, en az yedi yıl süre ile gümrük müşavirliği izin belgesine sahip olmak,”
Gümrük Yönetmeliğinin 576.maddesinin (g )fıkrası aynen : “g) En az dört yıllık lisans eğitimi veren hukuk, iktisat, siyasal bilgiler, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakülteleriyle bunlara denkliği yetkili makamlarca kabul olunan yurt içi ya da yurt dışındaki öğrenim kurumlarından birinden mezun olmak,”
Zikredilen 576.madde incelendiğinde, YGM olabilmenin ilk ve tartışmasız koşulunun “Gümrük Müşaviri Olmaktan geçtiği açık ve net bir şekilde görülecektir. Bu nedenle Gümrük Müşaviri olabilme şartlarını açmak, konumuzun anlaşılmasına da önemli katkı sağlayacaktır. Kaldı ki, mezkur yönetmelik maddesinin (a) fıkrası bu hususu, Kazanılmış Haklara da bir gönderme yapmak suretiyle Öğrenim şartı ile Öğrenim Şartının hariç tutulduğu durumları açık ve net bir şekilde ortaya koyması bakımından da ayrıca dikkate şayandır.
Söz konusu fıkra, 4458 Sayılı Gümrük Kanunun 228.maddesi ile aynı kanunun geçici 5. Maddesinden hareketle kimlerin Gümrük Müşaviri statüsünü kazandıktan sonra YGM olabileceği hususunu düzenlemiştir. Buna göre Gümrük Müşaviri, ya Mektepli (İdareden gelen) veya Alaylı ( Komisyonculuktan veya sınavla çekirdekten yetişen) olmak üzere iki kategorik ayrımdan gelebilmektedir. Mevcut Gümrük Müşavirlerinin birçoğu 4458 sayılı Gümrük Kanunuyla yürürlüğüne son verilen 1615 sayılı Gümrük Kanunundan edindiği haklar münasebetiyle mesleğini icra etmektedir ve söz konusu haklar “Kazanılmış Haklar ilkesi” mucibince Meri Gümrük Kanunun geçici 5. Maddesinde temsil edilmektedir. Söz konusu geçici maddenin 1 ilâ 3 üncü fıkralarında önceki düzenlemede edinilen haklara halel gelmemesi bakımından “Öğrenim Şartı Hariç Olmak Üzere” tabirinin bizatihi kanunun münderecatına alındığı açık ve net bir şekilde ortadayken; yeni düzenlemeyle Gümrük Yönetmeliğinin 576.maddesinin (a) bendindeki istisnalar göz ardı edilerek; (g) bendinde ilave olarak zikredilen tahsil kriterlerine her hangi bir istisna getirilmemiş olmasının mantığı anlaşılamamıştır.
Başka bir ifadeyle kanunda öğrenim şartı hariç tutularak Gümrük Müşaviri ve daha sonra YGM olan bir kişinin önüne yeni düzenlemeyle ayrıca tahsil şartının getirilmesi önceden verilen kazanılmış hakka (Öğrenim şartı hariç tutularak Gümrük Müşaviri Olma hakkına ) halel getirdiği gibi; hukukun genel İlkelerinden olan ve yukarıda açıklanan “İdari işlemlerin geriye Yürümezliği” ve “Kazanılmış Haklara Saygı” ilkeleriyle bağdaşmadığı; dolayısıyla Anayasamızın 2. Maddesinde konu edilen “Hukuk Devleti” prensibine aykırı bir düzenleme olduğu izahtan varestedir.
Anayasal bir güvence teminatı olarak kişiler, hukuki düzenlemelerin makul bir süre varlıklarını sürdüreceklerine güvenebilmeli ve geleceklerini öngörerek planlayabilmelidir. Bu anlamda 2008 yılında ihdas edilen YGM sistemine göre Bakanlıktan aldığı yetki belgesiyle görev ifa eden müşavirlerin; dolaylı temsil suretiyle faaliyet gösteren gümrük müşavirleriyle doğrudan veya dolaylı iş ilişkisi içinde olmaları veya onların yaptığı işleri bağımsız olarak yapmaları idare tarafından önlendiği için eski iş akitleri ve ortaklık yapılarını sonlandırarak YGM olmuşlar, bu alanda da geleceğe dair ciddi yatırımlar yapmışlardır. Yeni düzenlemeye göre Öğrenim Şartına takılan mevcut YGM’ler bu haklarını kaybetmekle kalmayacak, idarenin koyduğu kural gereği eski Gümrük Müşavirliği pozisyonlarını da kaybettikleri için eski iş akitlerine ve ortaklık yapılarına dönmeleri de imkansız olacağından; bu durum başlı başına hak mahrumiyeti sonucunu doğuracaktır. Bu nedenle kanun koyucudan, geçmişe yönelik sonuçlar doğuran düzenleme yaparken; kazanılmış haklara saygı ilkesini göz ardı etmemesi beklenir.
V. SONUÇ
Gümrük Yönetmeliğin 576.maddesinin (g) fıkrasının kazanılmış haklara riayet ederek yeniden düzenlenmesi halinde, hem bu alandaki kaygıyı ortadan kaldıracak; hem öğrenim şartının hariç tutulduğu Gümrük Kanununun 228 ve geçici 5.maddelerine uygun hale gelecek; hem de Hukukun genel İlkelerinden olan “Geriye Yürümezlik İlkesi” ile “Kazanılmış Haklara Saygı İlkesi”, Hukuk Devletinin perçinlenmesi bakımından hukukun genel işleyişine uygun hale getirilmiş olacaktır. Aksi halde, Kazanılmış haklara riayet etmeyen bir devletin hukuk devleti olamayacağı sonucunu beraberinde getirecektir.
Makalemizde işlediğimiz konuyu tek başına başkaca bir yoruma gerek bırakmayacak şekilde özetleyen 4458 sayılı kanunun geçici 5.maddesinin gerekçesi incelendiğinde gerek halen bu mesleği yürütenler ve gerekse bu mesleği icra etme hakkına sahip olanların kazanılmış haklarının güvence altına alınması maksadıyla öğrenim şartının hariç tutulduğu net bir şekilde görülecektir.
“Geçici Madde 5’in gerekçesi= Bu Kanun ile gümrük idarelerinde iş takip edebilecek meslek grubu üyelerinin unvanları gümrük komisyoncusu yerine gümrük müşaviri olarak değiştirilmiştir. Bu geçici madde ile, önceden gümrük komisyoncusu veya gümrük komisyoncu yardımcısı unvanlarına sahip olanların bu unvanlarını gümrük müşaviri ve gümrük müşavir yardımcısı olarak değiştirebilmelerine olanak sağlanmış; gerek halen bu mesleği yürütenler ve gerekse bu mesleği icra etme hakkına sahip olanların kazanılmış hakları güvence altına alınmıştır.”
YGM’ler olarak; “Geç kalan adalet; adalet değildir.” prensibinden hareketle mağduriyetler yaşanmadan, hukukçu bakanımızın inayetiyle konunun “Hukuk Devleti” anlayışına muvafık düşecek şekilde çözüme kavuşacağına inanıyoruz. Zaten sayın bakanımızın YGM sistemi konusunda 08 Şubat 2016 tarihinde yayımlanan [ İstanbul Ticaret Gazetesi / itohaber.com http://www.itohaber.com/haber/guncel/202266/gumrukte_basitlestirme_ticareti_hizlandiracak.html ]
bir mülakatında eski YGM’lerin Yetkilerinin ve haklarının korunacağına yönelik beyanatları bulunmaktaydı. Buna mukabil söz konusu yetkilere ve haklara riayet edilmeden yapılan düzenlemelerin gözden kaçırıldığını düşünüyor; bu konuda adaletin yeniden tesis edildiği bir düzenleme bekliyoruz.
Ezcümle, kazanılmış haklar zaviyesinden bakıldığında öğrenim şartının nasıl ve kimlere uygulanması gerektiğinin sınırı, hiçbir yoruma mahal bırakmayacak şekilde, 4458 Sayılı Gümrük Kanunun 5 maddesi ile mezkur maddenin gerekçesinde tüm hatlarıyla belirgin bir biçimde çizilmişken; kanunun bizatihi kendisinde emredilen “Öğrenim Şartı” istisnasının göz ardı edilerek yapılan yeni düzenlemenin kazanılmış haklar ilkesi bir tarafa; normlar hiyerarşisi ve kanunilik ilkesi açısından da sorgulanmaya muhtaç olduğu izahtan varestedir.
V.KAYNAKÇA:
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (20.09.1982 Tarihli, 17844 Sayılı R.G.)
4458 Sayılı Gümrük Kanunu ve Gerekçesi (04.11.1999 Tarihli, 23866 sayılı R.G.)
4458 Sayılı Gümrük Kanununa Bağlı Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369 s. R.G.)
Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (07.10.2016 t. 29850 s. R.G.)
Gümrük Genel Tebliği (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği) (Seri No: 6) (07.10.2016 t. 29850 s. R.G.)
Anayasa Mahkemesinin 27.02.2001 gün, 1999/43E., 2001/46K. ve 03.04.2001 gün, 1999/50E., 2001/67K. sayılı kararları
http://www.igmd.org/kose-yazilari/50882-ygms-acisindan-yonetmelik-degisilikliginin-ve-6-seri-nolu-tebligin-degerlendirilmesi.html
https://www.msxlabs.org/forum/hukuk/83063-adalet-nedir-adalet-kavrami-hakkinda.html
http://www.yasader.org/web/yasama_dergisi/2008/sayi10/Hukuki_Guvenlik_Ilkesi.pdf
http://t24.com.tr/yazarlar/ersan-sen/muktesepkazanilmis-hak,7309
Haki DEMİRTAŞ
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
