Son günlerde Redrese sözcüğünü duyamıyoruz, onun yerine Ceza kelimesi daha fazla ağzımızda. Makaleme “sıfır hata” konusunda anlatılan bir hikaye ile başlamak istiyorum. “Paraşüt imal eden bir fabrikada %0.5 hata ile üretim yapılıyormuş. Fabrika yönetimi çeşitli para cezası, iş akdini fesh gibi yöntemlere başvurarak %0,5 hatayı minimize etmeyi, paraşüt imalatında sıfır hatayı hedefliyor ancak bir türlü hatayı azaltmaya dahi yaklaşamıyormuş. Fabrika yönetimi imalat hatasını minimize etmek için son çare olarak imalatı yapan işçilerden kur’a sonucu seçilen 20 işçi belirlenerek imal edilen paraşütlerden rastgele seçilenler ile test atlayışı yapılmasına karar vermiş. Bu kural sonrasında paraşütlerde imal hatası azalmış, makul bir süre içinde sıfır hataya yakalamayı başarmışlar.” Hayatın belirli alanları gerçekten sıfır hata ile çalışmak zorunda. Sıfır hata ile çalışan sektörlerin personel seçimi, işleyişi, sektörün mekanizması ve yapılanması daha farklı oluyor. Neyse ki kanun koyucu bizim paraşüt imalatı sektöründe olmadığımızı varsaymış olmalı ki gümrük beyanlarında hata olasılığının varlığı nedeniyle son yetmiş yılda uygulanmış ve hala yürürlükte olan da dahil olmak üzere tüm Gümrük Kanunlarında, yükümlüye belirli şartlar dahilinde “düzeltme müracaatı” maddesi koymuş.
Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Yeni BİLGE Projesi için çalışma yaptıklarını kamuoyuna duyurdu.(1) Hem bu projede fikir olması hem de Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 17.05.2017 tarihli 25088335 sayılı yazılı ile “BİLGE işlemlerinde Onay aşamasının kaldırılarak, Tescil ve Onay aşamalarının birleştirilmesi sonucu ; “beyannamede düzeltme” konusunda gümrük idareleri arasında farklı uygulamaların giderilmesine katkı sağlamak, ayrıca BİLGE Sisteminin günümüze değin işleyişinde meydana gelen aksaklıklara ve sistemin iyileştirilmesi gereken yönlerine açıklamaya çalışacağım. Gümrük İdarelerinin beyanname düzeltme taleplerine genel eğilim ise yükümlünün müracaatlarına (kanun ve yönetmelikteki eşiğin aşılması olarak yorumlanarak) doğrudan cezai hükümlerin uygulanması oldu. Ana sorun olarak gümrük beyannamesinde yükümlünün düzeltme taleplerinde kanunun cezai hükümlerin hangi durumda uygulanıp uygulanmayacağıdır. Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 17.05.2017 tarihli 25088335 sayılı yazılı duyurusundan önce (Gümrük Kanunu ve Yönetmelikte herhangi bir değişiklik yapılmadığı dikkate alalım) BİLGE Sisteminde yükümlünün düzeltme hakkının kullanılmasına ilişkin uygulamayı aşağıda kaynakları ile açıklayayım. TCGB modülünün 9 Aralık 2006 tarihi itibariyle kullanılmaya başlanmış olan sürümünde;
“Tescil Edilmiş” statüdeki beyannamede, izin verilen alanlarla sınırlı olmak kaydıyla idarenin izni olmaksızın yükümlü tarafından düzeltme yapılabilecektir. Yükümlüsünce “Tescil Edilmiş” statüdeki beyannamede resen düzeltme yapılmasına ve düzeltme sonrası beyannamenin tekrar tesciline imkan sağlanacaktır.” (2) “şeklinde düzenleme ile Beyannameler ve ekleri fiziki ortamda gümrüğe sunulmakta, kabul memurunca hat belirleme işlemine kadar düzeltme işlemini yükümlü tarafından yapılabilmekteydi. Hatta 2015 yılından itibaren veri giriş salonlarından yapılan düzeltme işlemlerine son verilerek yapılan düzenleme ile düzeltme işlemleri veri giriş salonlarına gitmeden gümrük ofislerinden doğrudan yapılmaktaydı. (3) Ta ki 17.05.2017’ e kadar.
Bilge Sisteminde 17.05.2017 tarihi itibariyle tescil ve onayın birleştirilmesi uygulaması (4) başlaması ile birlikte, yükümlünün fiziki beyannameyi gümrüğe sunmadan önce gümrük idaresinin izni olmaksızın düzeltme yapma imkanı yani herhangi bir cezai müeyyide uygulanmaksızın düzeltme yapması kalktı. Aslında kaldırılan, Beyan Sahibinin tescil edilmiş beyanname için BİLGE erişimine kapatılmasıydı. Biz İktisatçılar varsaymayı severiz. Varsayalım ki, Bakanlık yeni versiyonda yükümlünün beyannamede (2017 öncesi gibi) düzeltme yapmasına izin vermek isteseydi, beyannamelerin yükümlü tarafından fiziki olarak teslim aşamasında BİLGE SİSTEMİNDE özel olarak MMTESLİM ALINMIŞTIR türünden bir statü oluşturmalı, Sarı ve Kırmız hat muayene kriteri belirlenen beyannameler için beyanname ve ekleri gümrüğe ibraz edildiğinde, muayene memurunca MMTESLİM ALINMIŞTIR statüsüne geçmek için ilgili kutucuk tıklanarak beyanname teslim alınmalı ve bu andan sonra “eşyanın muayene edileceğinin bildirilmesi” aşamasına geçildiğinden bu ana kadar yükümlü BAŞKA BİR EŞYA BEYANI doğurmaması kaydıyla beyannamede yer alan tüm bilgilerde düzeltmeyi (eskiden olduğu gibi yükümlünün kendisi)yapabilmesi sağlardı. Artık düzeltme işlemi sadece gümrük idaresince yapılabiliyor. Tescil ve Onayın birleştirilmesi uygulaması ile gümrük idareleri, kanun ve yönetmelikteki düzeltme eşiğinin aşılması şeklinde yorumlayarak, düzeltme hakkı kaybolmuş ve sanki düzeltme müracaat hakkı kalkmış gibi her türlü düzeltme işlemine cezai işlem uygulamaktadır.
Sorunun kaynağı, beyan sahibi tarafından tescil işlemi yapıldığında, BİLGE Sistemince doğrudan muayene hattının belirlenmesi (2017 değişiklik sonucu mevcut uygulama) gümrük idarelerince 63 ncü maddenin (a) fıkrasındaki aşamaya gelindiği, dolayısıyla eşyanın muayene işleminin yükümlüye bildirildiği şeklinde yorumlanarak düzeltme hakkındaki eşiğin (belirlenen koşulun) geçildiği varsayılarak Gümrük Kanunun cezai hükümleri tatbik edilmektedir. (Kanunun 63 ncü maddede ki “düzeltilemez” ifadesini yükümlünün artık düzeltme talebinde bulunamaz, talepte bulunsa bile düzeltme yapılacak olup, idarece cezai işlem uygulanacağı anlamında yorumlanmaktadır). Oysa ki Beyannameler, Gümrük Kanunun ilgili maddesi hükümlerine göre fiziki olarak halen gümrüğe ibrazı zorunlu olduğundan (beyanname eklerinin henüz sisteme taranmadığından) gümrük idaresince “eşyanın muayene edileceğinin bildirilmesi” sonucu çıkarılamaz. Gümrük idaresi beyanname ve ekleri ile birlikte eşyanın muayenesini yapabilir.
2017 yılında uygulanan versiyonda, yükümlünün BİLGE Sistemine artık tescil sonrasında erişim yetkisi bulunmadığından, daha doğrusu veri girişini güncellemesi ve MMTESLİMALINMIŞTIR statü oluşturulmadığından, mevcut kanunda ve yönetmelikte değişiklik yapılmaması nedeniyle, gümrük idaresince tespit yapılmadığı sürece (Beyannamenin “J” kutusu kağıt ortamında doldurularak yükümlüye tebliğ edilmediği sürece ve BİLGE Sistemine beyan sonuçları işlenmedikçe), yükümlü düzeltme hakkının gümrük idaresince uygulanması açısından Gümrük Yönetmeliğinin 121 nci maddesine göre; BAŞKA BİR EŞYANIN BEYANI doğurmadığı ve TESPİT işlemi gümrük idarece yapılmadığı sürece tüm alanlarda Cezai işlem uygulanmaksızın beyannamede (yükümlünün BİLGE sisteminde düzeltme yetkisi olmadığında) düzeltme eşiğinin müracaat koşulu Yönetmelik gereği EŞYANIN TESLİMİNE KADAR’dır. 4458 sayılı Gümrük Kanunu, tıpkı 213 sayılı Vergi Usul Kanunu gibi usul kanunudur. Gümrük Kanuna göre, Gümrük Vergileri (vergi tekniği) Sistemi, BEYANA DAYALI İDARECE TARH SİSTEMİDİR. Bu nedenle Gümrük Kanunlarında vergi tekniği açısından DÜZELTME ve İTİRAZ müesseseleri bulunur. Cezai hükümlerin uygulanması ise, İdarece Tarh gereği, verginin tarh işlemini yapan idarenin cezai durumu “TESPİT” koşuluna bağlıdır. Mevzuatın hükümlerinin değiştirilmeden BİLGE Sisteminde sadece versiyon değişikliği mevcut hükümlerin uygulamasını değiştiremez. Ya da 2013 yılında yapılan değişiklik ile yükümlünün BİLGE Sisteminde beyannamenin tescil sonrası erişim ile düzeltme işlemi kaldırılması gerekiyordu da yanlış uygulandığı sonucuna varılarak yeni versiyonla mı doğrusu uygulanıyor şeklinde aklımıza soru gelebilir.
Daha önce denenen beyanname eklerinin sisteme taranması bugün uygulanmıyor. Kanaatimce, Yönetmeliğin 121/2-a maddesindeki “kırmızı hat” olarak belirlenmesinden kasıt; Tarama sisteminde veya mevcut işleyişte, eşya kırmızı hatta muayene edileceği sistem tarafından belirlenmiş ise, bunun yükümlüye bildirilmesi eşyanın muayene edileceği zaman/tarih BİLGE sisteminde kırmızı hat olarak belirlendiği anda elektronik ortamda bildirilir ve fiziki belgelerle belirlenen tarihte hazır bulunması istenir. Bu tür bir işlem yapılmadığı sürece kırmızı hat ile sarı hat arasında hiçbir farkı yoktur. Sadece Kırmızı hatta beyannamenin fiziki olarak ekleri ile sunulması zorunlu olacaktır. Çünkü, başka bir eşyanın beyanı ancak fiziki muayene ile tespiti mümkün. Bu bildirim tarihi düzeltme eşiğidir. Öncesinde düzeltme talebinde bulunabilir.
Beyannamede düzeltme konusunda BİLGE sisteminde iyileştirilmesi gereken diğer durumlar ise; Çok Kalemli Beyannamelerde Düzeltme İşlemi dışındaki kalemler içinde yapılması, Düzetme nüshasının yükümlüye mühürlü olarak verilmesi, Yükümlü adına düzenlenmiş tüm Ceza ve Ek Tahakkuklara e-devlet yoluyla erişilebilmesi, İhracat Beyannamelerinde düzeltme yapılabilmesidir. Müşavirlik Hizmeti olarak yaptığımız Gümrük Beyanı, hata yapıldığında bu yönüyle paraşüt imalatına benziyor, gümrük idaresi tespit yapsa da yapmasa da düzeltme taleplerimize cezai müeyyide uyguladığında yer çekim kanununa göre çakılıyoruz. Halen Kağıt sistemine göre; beyanname gümrüğe ibrazı fiziken olması nedeniyle Gümrük İşlemlerine ilişkin BİLGE uygulamalarında yeknesaklığı sağlamak için beyannamede düzeltme konusunda örneklerle açıklayıcı bir genelgeye ihtiyaç bulunmaktadır.
Recai HERGÜN
Gümrük Müşaviri
Kaynaklar
GK 63,234,235,236 241 md
GY 121 ve EK 82
