Bizde bu yazımızda sonradan kontrol denetiminin ne olduğu amaçı,kimler tarafından nasıl ve ne şekilde yapıldığı hak ve ödevlerinizin ne olduğu,nelere dikkat etmeniz gerektiği hakkında konunun önemi açısından tekrar hatırlatıcı bilgiler vermeye çalışacağız.
Sonradan Kontrol kavramı 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nu 73 üncü maddesinde yer almış ve Gümrük Kanununun 10 uncu ve 73 üncü maddeleri hükümlerine dayanılarak Sonradan Kontrol Ve Riskli Işlemlerin Kontrolü Yönetmeliği 27.10.2008/27037 tarih sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.Sonradan kontrol, kişilerin Gümrük Kanunu’nun vergiler karşısındaki durumu ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini belirlemek için yapılır.Sonradan kontrole tabi tutulan bir firmanın yalnızca gümrük vergileri yönüyle değil, menşe işlemleri, her türlü izinler, muhasebe kayıtları, menşe belgeleri, üretim süreçleri, yetkili kişilerin gümrük işlemleri ile ilgili bilgileri, rejimlerin öngördüğü şartlara uyulması gibi hususların da denetlenmesi ve kontrolünü kapsamaktadır. Gümrük işlemlerinin ve bağlantılı işlemlerin kaynağında yani firmada (ki firmanın serbest bölgede v.b. yerlerde yerleşik olması fark etmemektedir) denetlenmesi esasdır.Sonradan kontrol, sadece basitleştirilmiş usulde beyannamesi verilmiş eşya ve işlemlerin ertelenmiş kontrolünü değil, firmaların da düzenli olarak kontrolünü kapsamaktadır.Bu kontrolün temel amacı gümrük mevzuatının adil bir şekilde uygulanması sağlamak ve ayrıca bu inceleme ile firmanın lehine olabilecek hususları da kapsayacak şekilde de gerçekleştirmektir.
Sonradan kontrol Gümrük Müsteşarlığı merkez denetim elemanları tarafından yapılır.Sonradan kontrol planlı ve sistematiktir. Bir takvim yılı içinde sonradan kontrole tabi tutulacak kişiler bir kontrol planı çerçevesinde önceden belirlenir,ancak,gerekli görülmesi hâlinde, yıllık planla belirlenen kontrollerin dışında da sonradan kontrol yapılabilir.
Sonradan kontrole başlama
Sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanı, sonradan kontrole başlama tarihinden en az 15 gün önce, sonradan kontrole başlanacağını tebligatla ilgilisine bildirir.Bu tebligatda denetimi yapacak kişilerin ad ve soyadları ünvanları,hangi dönemlere ait işlemlerin denetim kapsamında olduğu,nezam denetime başlanacağının tarihi,hak ve yükümlülüklerini hatırlatmak amaçıyla bilgi notu, sonradan kontrol denetim öncesi hazırlanması istenilen bilgi ve belgeleri tebligat ekinde yazıyla bildirirler.
Kişilerin hak ve yükümlülükleri ile denetim öncesi hazırlanması istenilen bilgi ve belgelerin neler olduğu ve içeriğini aşağıda sıralayalım,bunlar;
1-HAKLAR:
-Sonradan kontrolün çalışma saatleri içinde gerçekleştirilmesini talep edebilmek,
-Yapılan incelemelerde bizzat bulunma veya vekil bulundurabilmek,
-Merkez denetim elemanı sonradan kontrol sonucuyla ilgili olarak sonradan kontrole tabi kişilerle nihai bir görüşme yapar. Kontrol sonucunda gümrük vergileri tutarı ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülükler açısından bir değişikliğin olmaması veya kontrole tabi kişinin talepte bulunmaması durumunda bu görüşme yapılmayabilir,bu durumda nihai görüşme yapılması veya yapılmamasını talep etmek,
-Değerlendirme raporunun değerlendirmeye tabi tutulmadan once gönderilmesini talep etmek ve söz konusu rapor hakkında süresi içinde görüşlerini bildirebilmek,
-Denetim elemanlarını geçerli ve Kabul edilebilir bir neden ileri sürelerek(husumet,akrabalık,ticari ilişki gibi)reddetmek
-Sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukuki sonuçları hakkında bilgi talep etmek
Ayrıca,Sonradan kontrole tabi kişilerce, tebligat tarihinden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak geçerli ve kabul edilebilir bir neden ileri sürülmesi hâlinde, sonradan kontrolün başlama tarihi istisnai olarak ertelema hakkı vardır.
2-YÜKÜMLÜLÜKLER
-Kişiler, sonradan kontrol için esas oluşturacak gerekli her türlü bilgi, veri, kayıt, defter, belge ve diğer evrakı vermek ve her türlü yardımı sağlamakla yükümlüdür. Kişiler, sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanına gerekli belgeler ile bilgi işlem sistemi vasıtasıyla tanzim edilmiş bilgi, belge ve verilere doğrudan veya dolaylı erişimde yardımcı olmak zorundadır.
- Kişilerin veya belirlediği kişilerin bilgi veremeyecek durumda olmaları veya verilen bilgilerin açıklayıcı veya yeterli olmaması hâlinde sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanları gümrük işlemleriyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili bütün kişilerden de bilgi talep edebilir. İlgili kişiler işlemlerle ilgili bütün bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlüdür.
- Kişiler, sonradan kontrolün yapılabilmesi için uygun bir çalışma ortamı ve gerekli yardımcı maddeleri bedelsiz olarak sağlamakla yükümlüdür.
- Sonradan kontrol, kontrole tabi kişilerin mesai saatleri içinde gerçekleştirilir. Kontrole tabi kişiler tarafından kabul edilmesi hâlinde mesai saatleri dışında da sonradan kontrol yapılabilir.
- Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanları kontrole tabi kişilere ait işyerlerinin her yerine girme ve inceleme yapma yetkisine sahip olup,buna müsaade etmek
-TürkTicaret Kanunu 68.Madde,Vergi Usul Kanunu 253,Gümrük Kanunu 13/1 madde uyarınca ticari bilgi,belge ve verileri yasal süresi boyunca saklamak ile yükümlüdür.
3-Sonradan Kontrol Denetimi Öncesi Firmalardan Hazırlanması Istenilen Bilgi Ve Belgeler
Denetim elemanları sonradan kontrol sürecinin olabildiğince hızlı yürütülebilmesi ve bilgi-belge temini açısından oluşabilecek zaman kayıplarını önlemek amaçıyla,
1-Denetim dönemine ait((örneğin 15.09.2008-15.09.2011) firma tarafından gerçekleştirilen ithalat ve/veya ihracat işlemlerine ilişkin dosyaları(mahsup fişi ve bu fişin ekine konulmuş ilgili ithalat ve/veya ihracat beyannamesiyle ilgili tüm ekleri)
2-Yurtdışından veya serbest bölgelerden mal satın alınan(ithal edilen)firmalarla yapılmış olunan alım –satım sözleşmeleri
3-2008,2009,2010 yıllarına ait bilonco,kar-zarar cetveli,hesap planı
4-son 2 aylık SGK bildirimi
5-2008,2009,2010 yıllarına ilişkin 2nolu KDV beyannameleri ve eki belgeleri
6-- 2008,2009,2010,2011 yıllarına ilişkin İthal edilen ürünlerin satıcısına intikal eden ve ithal edilen malla ilgili olarak, yapılan tüm ödemeler, fiyat artışı , avans , gider , iade veya fiyat düzenlemesi (doğrudan veya dolaylı olarak ) v.b ayrıntılı mizan dökümü; dış ticaret işlemlerinde kullanılan muhasebe kayıtlarına göre 100 Kasa – 102 Bankalar – 150İlk madde malzeme-151Yarı mamül üretim-152Mamüller-153 Ticari mallar – 159 Sipariş avansları – 300 Banka kredileri – 320 Satıcılar hesapları (yurtdışı)-653Komisyon giderleri-760Pazarlama satış ve dağıtım giderleri-770Genel yönetim giderleri-780Finansman giderleri hesaplarının denetim dönemine ait muavin hesap dökümlerinin Excel formatında elektronik ortama aktarılarak hazır olması
Sonradan kontrolün amacını tehlikeye düşürecek olması durumunda önceden tebligatta bulunulmaz. Bu durumda, sonradan kontrol mahalline gidildiğinde, sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanları tarafından sonradan kontrole tabi tutulacak kişilere bilgi verilir.. Sonradan kontrolü yapacak merkez denetim elemanları, kontrol mahalline gittiklerinde kimliklerini gösterir ve kendilerini tanıtırlar.Sonradan kontrolün başlangıç tarihi ve saati bu amaçla oluşturulan dosyaya kaydedilir veya durum tutanakla tespit edilir. Sonradan kontrol yapan merkez denetim elemanları gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklere ilişkin kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususları inceler.Sonradan kontrolün amacı ve süreci olumsuz yönde etkilenmemek şartıyla, sonradan kontrole tabi kişiye sonradan kontrol sırasında tespit edilen konular ve hukukî sonuçları hakkında bilgi verilir.
Sonradan yapılacak kontrollerde denetim elemanları tarafından ortaya çıkarılacak hata ve eksiklikler sonucunda, telafisi güç, hatta imkansız zararlarla veya cezai yaptırımlarla karşılaşmamak için; gümrük ve dış ticaret işlemlerinde dikkat edilmesi geren bazı hususları aşağıda sıralayabiliriz;
- Dış ticaretle ilgili tüm yazışmaların muhafaza edilerek, ilgili eşya dosyasında saklanması, sözleşmeler muhteviyatında ki lisans, royalti, komisyon ücretlerinin eşya kıymetine katılarak vergilendirilmesine, ihracatçı firma ile ilişki içerisinde olunup olunmadığı
- Her ithalat işleminde Menşe Şahadetnamesi(Certificate of Orijin,Form A, EUR 1) istenmesi,
- Muafiyet limitleri kapsamında olmayan gümrüğe beyan edilmesi gerektiği halde,Hızlı kurye yoluyla gelip, tarafımıza teslim edilen eşyaları teslim almadan gümrük idaresine beyan edilmesi
- Yolcu beraberi gelip de gümrüğe beyan edilmeyen (genellikle yabancı misafir) eşyanın sadece 2 numaralı KDV Beyannamesi ile beyan edilmesi yeterli olmayıp, Gümrük İdaresine sunulması gerektiği,
- Beyanname kapsamı eşyaya ait konşimento,CMR, Tır Karnesi,ATA Karnesi gibi uluslar arası nitelikli belgelerin suretlerinin bulunması,
- Beyannameye eklenen ve beyannamenin 44 nolu hanesinde belirtilen, ticari fatura,kıymet bildirim formu, TSE Uygunluk Belgesi, Kontrol Belgesi, Menşe Sertifikası, A.TR – Form A – EUR.1 v.b. belgelerin asıl veya suretlerinin bulundurulması,
- Eşyaların uluslar arası ve yurtiçi taşınmasına ilişkin fatura ve makbuzlar ile, eşyaya ait sigorta poliçeleri,
- Eşya bedellerinin ödenmesine ilişkin banka dekont,makbuz v.b belgeler ile KKDF dekontu,
- İthal eşyaların kap ve ambalajları için eşya bedelinin dışında ayrıca bir ödeme yapılmakta ise kıymet beyanında bu tutarın beyanı ile vergilendirilmesi,
- İthal edilen ürünlerin satıcısına intikal eden ve ithal edilen malla ilgili olarak, yapılan tüm ödemeler, fiyat artışı , avans , gider , iade veya fiyat düzenlemesi (doğrudan veya dolaylı olarak ) v.b ayrıntılı mizan dökümü; gibi beyannameler bazında her bir ithalat dosyasında muhafaza edilmesi,
- İthal eşyanın bedelinin ödenmesiyle ilgili komisyon ve faiz ödemesi veya satıcı tarafından mutat olmayan iskonto yapıldıysa kıymete dahil edilerek vergilendirilmiş olması,
- Onaylanmış Kişi Statü Belgesi, Bağlayıcı Tarife veya Menşe Bilgisi , Antrepo, D.İ.İ.B, H.İ.İ.B, Nihai Kullanım talebi, gibi belge sahibi olunması durumunda bu belgelerin ve bilgilerin sunulması,
- Vergi ve/veya ceza borcu olup olmadığı ile ilgili belirli dönemlerde gümrük GÜVAS sisteminden karşılaştırmak için dilekçe ile gümrük idarelerinden bilgi talep edilmesini
sayabiliriz.
Sonradan Kontrole İlişkin Raporlar
Nihai görüşmenin sonucu bir tutanağa bağlanır. Bu tutanakta düzenlenme yeri, tarihi, görüşme konusu, görüşmede bulunanların isim, unvan ve imzaları yer alır. Bu tutanağın bir sureti ilgiliye verilir. Sonradan kontrol sonucunda varsa, vergilendirme için önemli olan tespitler, muhtemel vergi tutarı değişiklikleri ve yol gösterici nitelikteki tespitlerin yer aldığı değerlendirme raporu düzenlenir. Ancak, bu konularda önemli bir tespit söz konusu olmazsa, rapor düzenlenmeden bu hususun yazılı olarak kişiye bildirilmesi yeterli olur.
Kişinin talep etmesi durumunda, rapor değerlendirmeye tabi tutulmadan kendisine gönderilir ve 15 gün içinde görüşlerini bildirme fırsatı tanınır.
Sonradan kontrol sonucunda sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının genel tespitlerini, değerlendirmelerini ve idarece alınması gereken önlemleri içeren idari rapor tanzim edilerek Müsteşarlığa sunulur. Bu rapora değerlendirme raporu da eklenir. Bu raporlar sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanının çalışma usul ve esaslarını düzenleyen mevzuat hükümlerine göre işlem görür.
Sonradan kontrolü yapan merkez denetim elemanlarının düzenlediği değerlendirme ve idarî raporlar, sekreterya işlemlerini yürüten birim tarafından değerlendirilerek, sonradan kontrole tabi tutulan her kişiye bir risk puanı verilir. Bu puanlar Birim tarafından risk değerlendirmelerinde kullanılır. Risk puanlamasında; (1) düşük riskli, (2) orta riskli ve (3) yüksek riskli durumu ifade eder. Risk puanları verilirken riskin hangi alanlara (menşe, kıymet, tarife veya 4458 sayılı Gümrük Kanunu, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve benzerlerine) ilişkin olduğu da belirtilir.Bu firmanıza verilen risk puanı dereceleri örneğin 1 yani düşük riskli verilmişse gümrüklerde işlemlerinizin daha az denetime tabi tutalacağı ve süratli bir şekilde gümrük işlemlerinizin bitirileceği,3 riskli puan almışsanız ise gümrüklerde ve sonrasında da işlemlerinizin daha fazla denetime tabi olacağı anlamı taşımaktadır.
Yukarıdaki açıklamalarımızdan anlaşılacağı üzere sonuç olarak gümrük idarelerinde doğrudan veya dolaylı işlem yapmış olan tüm firmalar her an gümrük denetimine tabi tutulabileceği,gümrükden malın sorunsuz çekilip kapanması,gümrük işlemlerinin denetiminin bir daha yapılmayacağı anlamını çıkarılmaması gerekmektedir.Yapılan sonradan kontrol denetimlerinde de tespit edildiğinde ceza yaptırımlarıyla karşılaşılabileceği unutulmamalı,bu nedenle firmaların bu yaptırımlarla karşılaşmamaları için mevzuata hakim yetişmiş eleman çalıştırmaları ve kendileri adına gümrüklerde işlemleri için yetki verdikleri doğrudan veya dolaylı temsilcisini iyi seçmeleri gerekmektedir.
kaynaklar:
4458 Gümrük Kanunu Ve GümrükYönetmeliği
Sonradan Kontrol Ve Riskli Işlemlerin Kontrolü Yönetmeliği (Başbakanlık (Gümrük Müsteşarlığı)’tan:27.10.2008 tarih ve 27037 sayılı R.G.)
Gümrük Dünyası Dergisi, Sayı:47. Sonradan Kontrol – Firma Denetimi
Gümrük Dünyası Dergisi / Sayı 49 AB Standartlarında Sonradan Kontrol
Gümrük Dünyası Dergisi / Sayı 53 Sonradan Kontrol: Teori Ve Uygulama
DİNÇ. S.G İthalatçı Ve/Veya İhracatçı Firmaların Sonradan Kontrolü Ve Riskli İşlemlerin Kontrolü/www.orgtr.org
DENİZ KOYUNOĞLU / GÜMRÜK MÜŞAVİRİ
