Dahilde İşleme Rejiminde “Önce İthalat; Sonra İhracat” Kuralı Hakkında Bir Değerlendirme

“DİİB ÖZEL ŞART NO:188”

I.                 Giriş

İhracata dayalı büyüme programı; günümüzde ülkelerin üretim ve istihdam artışının en önemli belirleyicilerinden biri, ekonomik büyümenin lokomotifi hatta itici gücü mesabesindedir. Ülkeler ihracatını artırabilmek için birtakım teşvik uygulamaları geliştirmektedir. Bu teşviklerden biri; belki de en önemlisi Dahilde İşleme Rejimi (DİR) dir.

Dahilde İşleme Rejimi, ihraç ürünlerine dünya piyasalarında rekabet gücü kazandırmak ve ihraç ürünlerini çeşitlendirmek amacıyla, dünya piyasa fiyatlarından gümrük muafiyetli olarak, ticaret politikası önlemlerine tabi olmaksızın, ihraç ürünün üretimi için gerekli olan ve fiyat ve/veya kalite bakımından yurt içi piyasalardan temin edilemeyen, hammadde, yardımcı madde ve ambalaj malzemeleri ithalatına imkan veren ekonomik etkili bir gümrük rejimidir.

Dahilde İşleme Rejim kurallarının doğru uygulanması firmaları yaşanması muhtemel mağduriyetlerden koruması bakımından oldukça önemlidir. Zira gümrük mevzuatında en geniş avantajlara sahip rejim olarak saydığımız Dahilde İşleme Rejiminin kötüye kullanılması, suistimal edilmesi veya kurallarının bilerek veya bilmeyerek yanlış uygulanması telafisi güç veya imkânsız zararlara sebebiyet vereceği gözden ırak tutulmamalıdır.

Bu yazımızda, Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi (İhracat:2016/1) nin “DİR Kapsamında Özel Düzenlemeye Tabi Eşyalar” başlıklı 7.maddesinin 4.fıkrasında hüküm altına alınan ve 17.06.2022 tarihinde değiştirilen “Yağlı tohum veya bitkisel yağ ithalatı karşılığında margarin ve/veya karışım yağ ihracatı öngörülen DİİB’ler kapsamında, 01/08/2022 tarihinden itibaren (bu tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) gerçekleştirilecek ihracatta, ithalatın gerçekleştirilmesini müteakip ithal edilen eşyaya tekabül eden miktarda ihracat yapılması şartı aranır” hükmü mucibince ilgili sektör belgelerine eklenen 188 nolu özel şartı, özellikle zikredilen şartı oluşturan metnin parantez içerisindeki  (bu tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) tabirinin yanlış anlaşıldığı veya yanlış yorumlamalara açık olduğu hususunu irdelemeye gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler & Kısaltmalar:

      Dahilde İşleme Rejimi (DIR), Dahilde İşleme İzin belgesi (DİİB), Özel Şart, Önce İthalat sonra ihracat, İthalat rejimi, İhracat rejimi,

II.               Tarım Ürünlerine İlişkin DİR Uygulamaları

Tarım ürünleri ihracatı öngören dahilde işleme izin belgesi düzenlenmesi esnasında uyulacak esaslar, Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) ’ne istinaden hazırlanan  Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi (İhracat: 2016/1) ile belirlendiğinden; tarım ürünü ihracatı yapacak firmaların öncelikle kendi projelerine uygun olarak ithalat ve ihracat kalemlerini söz konusu genelgede belirtilen şartları karşılayacak şekilde hazırlamaları; sonradan yaşayacakları muhtemel mağduriyetleri önleyeceği mütalaa edilmektedir. Bu bağlamda Dahilde İşleme Rejimi (DİR) kapsamında bazı ürünler mezkûr genelgede 17.06.2022 tarihinde yapılan değişiklikle özel düzenlemeye tabi tutulmak suretiyle on altı tarım ürününe “önce ithalat” şartı getirilmiştir.

III.             Önceden İthalat Şartı

Önceden ithalat, Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) (20.12.2006 t. 26382 s. R.G.)’nin 3.maddesinin (cc) fıkrasında da hüküm altına alındığı üzere İşlem görmüş ürünün ihracından önce bu ürünün elde edilmesinde kullanılacak eşyanın ithalini ifade etmektedir. Dünya genelinde tarımsal üretimde yaşanan sıkıntının, gıda arz güvenliğine etkisini azaltmak amacıyla, tarım ürünlerine “önce ithalat” şartı getirildiği hepimizin malumudur. Belirli dönemlerde arz-talep dengesi gözetilerek söz konusu ürünlerin dış ticarete konu edilmesiyle ilgili şartlarına sınırlama getirildiği veya mevzuat uygulama usul ve esaslarında değişiklik yapıldığı bilinmektedir.

17/06/2022 tarihinde Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesinde yapılan değişiklikle önceden ithalat şartı süresiz hale getirilen hammaddeler 01/08/2022 tarihinden itibaren iç piyasalardan temin edilemeyeceği için hammaddelerin öncelikle yurt dışından ithal edilmesi; işleme tabi tutulduktan sonra ihracata konu edilmesi dolayısıyla “önceden ithalat” şartına uyulması gerekmektedir. Makalemizin konusunu da teşkil eden kural ilgili belgelere 188 nolu “özel şart” olarak derç edilmekte olup, söz konusu koşul aşağıdadır:

IV.            Yorum Farkı Nereden kaynaklanıyor?

“Yağlı tohum veya bitkisel yağ ithalatı karşılığında margarin ve/veya karışım yağ ihracatı öngörülen DİİB’ler kapsamında, 01/08/2022 tarihinden itibaren (bu tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) gerçekleştirilecek ihracatta, ithalatın gerçekleştirilmesini müteakip ithal edilen eşyaya tekabül eden miktarda ihracat yapılması şartı aranır.” Hükmü açık ve net bir şekilde önceden ithalat şartını tanımlamakta olup, sektör bu hususta hem fikirdir. Yorum farkları ise şart metnine derç edilmiş olan parantez içindeki (bu tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere) ibaresinden kaynaklanmaktadır. Makalenin yazılmasına da mesnet teşkil eden söz konusu ibarenin yanlış anlaşıldığını düşünüyoruz. Şöyle ki, konuyla ilgili fikir teatisinde bulunduğumuz bazı kişi ve kurumlar Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında 01.08.2022 tarihinden önce tescil edilmiş ithalat beyannamelerini yok hükmünde addedip; 01.08.2022 tarihinden sonra yapılan ihracatlara ilişkin hammadde beyannameleri (ithalat beyannameleri) 01.08.2022 tarihinden önce ise önceden ithalat kuralına uyulmadığı vehmine kapılmaktadırlar.

Getirilen özel şartın esbab-ı mucibesi yani gerekçesi ile cümle yapısı bir arada değerlen-dirildiğinde söz konusu şart (bize göre) şunu söylüyor:

“Ey bu şarta muhatap olan kişi; 01.08.2022 tarihinden başlamak üzere “önce ithalat-sonra ihracat” kuralını ihlal eden gümrük beyannamelerin varsa, belge kapama aşamasında söz konusu beyannamelerini bu şartın yerine getirilmesi bakımından hariç tutacağım; ancak 01/08/2022 tarihinden itibaren gerçekleştirilecek ihracatta, ithalatın gerçekleştirilmesini müteakip ithal edilen eşyaya tekabül eden miktarda ihracat yapılması şartını mutlaka arayacağım.”

Yorum farkından dolayı anlaşamadığımız kişi ve/veya kurumlar ise parantez içerisindeki ibareyi (yine bizim yorumumuza göre) cümlenin bağlamından kopararak ve şartın gerekçesini göz ardı ederek (bu tarih öncesinde tescil edilmiş gümrük beyannameleri hariç olmak üzere”) ibaresine takılıp 01.08.2022 tarihinden önce yapılan ithalatları yok hükmünde görüp; ithalat-ihracat dengesinde milat olarak 01.08.2022 tarihini baz alıyorlar. Böylelikle 01.08.2022 tarihinden önce yapılan ithalatları yok saydıkları için 01 Ağustos itibariyle yapılan ihracatlar; söz konusu özel şartın ihlal edilmesi olarak savunuluyor ne yazık ki. Hatta 01.08.2022 tarihinden önce gümrüklere gelen eşyaları ağustosta tescil edilmesi için gümrüklerde bekletilmesi yönünde firmalara salık verildiği duyumları da alınıyor. Oysa 01 Ağustos 2022 tarihinden önce ithal edilen bir gümrük beyannamesi kapsamında işlenen hammadde DIR çerçevesinde işleme tabi tutulduktan sonra pekâlâ 01 Ağustostan sonra ihracata konu edilebilir ve söz konusu özel şart da ihlal edilmemiş olur. Zira asıl gerekçe “önce ithal et; sonra ithal ettiğin malzemeyi işle ve ihraç et” mantığına dayanmaktadır. Bu mantığa halel getirmedikten sonra; mezkûr şartın ihlal edilmeyeceğini tasavvur ediyoruz. Bir örnekle teknik terimlerden bir miktar uzaklaşıp konuyu anlaşılır kılmak adına rakamların izahına başvurmak istiyoruz. Şöyle ki;

• A-firması Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında 01.07.2022 tarihinde 1.000.000-KG Bitkisel Yağ ithal ediyor.   
• İthal ettiği bitkisel yağı işleyerek %94 verimle 940.000-KG nihai ürün olarak margarin ve/veya karışım yağ üretiyor.
• Ürettiği söz konusu margarin ve/veya karışım yağı 01.08.2022 tarihinde İhracat Rejimine tabi tutuyor.

Önce ithalat; sonra ihracat şartını yerine getirdiği için belgesini sorunsuz olarak kapatacağını düşünmekle birlikte özel şartın sadece parantez içine takılan kişi veya kurumlar 01.08.2022 tarihinde ihraç edilen margarin ve/veya karışım yağın girdisi olan bitkisel yağın beyannamesinin 01.08.2022 tarihinden önce tescil edilmiş olması münasebetiyle yok hükmünde addedip; özel şartın ihlal edildiği vehmine kapılıyor. Oysa özel şartın parantez içini teşkil eden “hariç” ibaresi açık ve net bir şekilde 01/08/2022 tarihinden itibaren gerçekleştirilecek ihracatlarda; önceden ithalat şartını zorunlu kılıyor. Kaldı ki, özel şartın yerine gelmesi için ithalat beyannamesinin zaten 01/08/2022 tarihinden önce olması elzemdir. Aynı gün ithalat yapıp aynı gün ihracat yapılamayacağına göre bu mantık dizgisinden de kastedilen hususun önce ithalat-sonra ihracat olduğu; en azından 01/08/2022 tarihinin ithalat beyannameleri açısından değil; ihracat beyannameleri açısından bir milat olduğu izahtan varestedir.

V.              Sonuç Ve Değerlendirme

“Ölçüleri yanlış olanların; ölçümleri de yanlıştır” sözünden mülhem parantez içindeki cümle bağlamından ve gerekçesinden koparılarak izah edildiğinde yanlış yorumlamalara mahal verdiği ve vereceği çok açık.  Sadece Dahilde İşleme Rejimi (DİR) açısından değil; dış ticaret mevzuatı bir arada değerlendirildiğinde “devlette süreklilik esastır” anlayışının bir tezahürü olarak ne gümrük işlemlerinde ne firmaların üretim programlarında ne de ticaretin ruhunda işlemlerin duraklatılması; belli bir tarihten sonraya bırakılması yoktur, olamaz, olmamalıdır.

Ezcümle yukarıdaki örnekten de açık ve net bir şekilde anlaşılacağı üzere “önceden ithalat kuralının” tatbik edileceği ihracat beyannameleri için milat 01.08.2022 tarihidir. İthalat beyannameleri için aynı tarihi milat kabul etmek yanlış yorumlamalar sarmalına sürüklenmemiz anlamına da geleceği aşikardır. 01.08.2022 tarihinden önce tescil edilen gümrük beyannameleri yok hükmünde değildir kaldı ki; önceden ithal ettiğiniz söz konusu beyanname kapsamı girdileri ne yapacaksınız; Dahilde İşleme Rejiminden çıkarıp 4051 rejim kodu ile kati ithalata mı dönüştüreceksiniz? Anılan rejim kodunun, zorunluluk halinde ihracat yapılamayacak durumlarda kullanılan bir enstrüman olduğu düşünüldüğünde; ihracat yapılacak ürünler için neden bu yola tevessül edilsin…

Anlattığımız hususları bağlamından koparmadan Türkçemizin cümle yapısı çerçevesinde özel şartın gerekçesiyle harmanladığımızda 01.08.2022 tarihinin önce ithalat şartı açısından bağlayıcı olduğu; bu tarihten önce söz konusu şartı ihlal eden beyannamelerin dikkate alınmayacağı ancak 01.08.2022 tarihinden sonra tescil edilen ihracat beyannameleri kapsamı ürün girdilerinin önceden ithal edilip; edilmediği hususunun mezkûr şartın ihlali açısından kıymet-i harbiyesinin olacağı kanaatindeyiz. Daha açık bir ifadeyle 01.08.2022 tarihinden sonra gerçekleştirilecek ihracatlarda; ihracat girdilerini oluşturan “Yağlı Tohum ve/veya Bitkisel Yağ”’a ait ithalat beyannamelerinin 01.08.2022 tarihinden önce olması gerekir ki; “Önceden İthalat” koşulu karşılanmış olsun. Aksini düşünmek koşulun sağlanması bakımından abesle iştigal etmek manasına gelmez mi?...    

Et-tekraru ahsen velev kane yüz seksen (yüz seksen kere de olsa tekrar etmek güzeldir) sözünden hareketle yukarıdaki cümlemizi tekrarlayarak vurgulamak gerekirse; aynı gün ithalat yapıp, aynı gün ihracat yapılamayacağına göre bu mantık dizgisinden de kast edilen hususun önce ithalat, sonra ihracat koşulunun sağlanmasının gerektiği, 01/08/2022 tarihinin ithalat beyannameleri açısından değil; ihracat beyannameleri açısından milat olduğu açık ve net bir şekilde anlaşılması gerektiğini murat ediyoruz. Bu kapsamda, ithalat beyannamesinin 01.08.2022 tarihinden önce tescil edilip, edilmemesinden ziyade (Bu tarihte tescil yapılsa bile gümrükte veya firma deposunda bekletilip, üretime sunulmamış olma ihtimali de söz konusu olabilir), 01.08.2022 tarihinden sonra ihracat beyannamesi tescil edilmiş ürünlerin bünyesine giren hammaddelerin “önceden ithalat” koşulunu sağlayıp, sağlamadığı hususunun sorgulanması gereken yegane unsur olduğunu düşünüyoruz.

Mevlana’nın sözü ile makalemizi hitama erdirelim: Ne zaman ki kendimizi anlatamadığımızı fark ettik, işte o vakit susmalar dostumuz oldu…

Kaynakça:

1-    Gümrük Kanunu- (4458 nolu Kanun) (04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı R.G.)

2-    Dahilde İşleme Rejimi Kararı - 2005/8391 (27.01.2005 t. 25709 s. R.G.)

3-    Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369 s. R.G.)

4-    Dahilde İşleme Rejimi Tebliği (İhracat: 2006/12) (20.12.2006 t. 26382 s. R.G.)

5-    Tarım Ürünlerine İlişkin Dahilde İşleme Rejimi Genelgesi (İhracat:2016/1)