Gümrük Alacaklarının Yeniden Yapılandırılması

Giriş

Büyük umutlarla beklenen Gümrük Alacaklarının Yeniden Yapılandırılmasına İlişkin 7256 Sayılı Kanun ve buna ilişkin Gümrük Tebliğ beklendiğinden çok farklı çıkmıştır. 7256 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 3 üncü maddesi ile 4 üncü maddesinde (onüçüncü ve ondördüncü fıkraları hariç) yer alan başvuru ve ilk taksit ödeme sürelerinin, anılan maddelerde belirtilen sürelerin bitiminden itibaren bir ay uzatılmasına, 7256 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin on altıncı fıkrası gereğince karar verilmiştir. Bilindiği gibi başvuru süresi 31 Aralık 2020 tarihinde sona eriyordu. Yasadan yararlanma süresinin uzatılması, hangi durumlarda yeniden yapılandırmadan yararlanılabileceği tartışması devam ederken çok isabetli olmuştur. Bu tartışmanın temelinde ise hiç kuşkusuz, 17/11/2020 tarihi itibarıyla (bu tarih dâhil) alacakların idari açıdan kesinleşmiş olması şartı yatmaktadır.

      I.         Gümrük Alacaklarının Yeniden Yapılandırılmasından Yararlanmak İçin Genel Şartlar

1-31/8/2020 tarihinden (bu tarih dâhil) önce   4458 sayılı Gümrük Kanunu ve ilgili diğer kanunlar kapsamında gümrük yükümlülüğü doğmuş ve gümrük idarelerince takip edilen bir alacak olmalıdır.

2- Ticaret Bakanlığına bağlı tahsil daireleri tarafından 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre takip edilen gümrük vergileri, idari para cezaları, faizler, gecikme faizleri, gecikme zammı alacakları bulunmalıdır.

3-  17/11/2020 tarihi itibarıyla (bu tarih dâhil) alacaklar kesinleşmiş olmalıdır.

4-İhtirazi kayıtla verilen beyannameler üzerine tahakkuk etmiş olan vergiler de yapılandırmadan yararlanabilecektir.

5- Kanun ve tebliğ hükümlerine göre, idari anlamda kesinleşmeyen alacaklar yapılandırmadan yararlanamazken idari yargı yollarında kesinleşme aranmamaktadır. Gümrük Alacaklarının Yeniden Yapılandırılması hükümlerinden yararlanmak isteyen borçluların, bu maddede belirtilen şartların yanı sıra dava açmamaları, açılmış davalardan vazgeçmeleri ve kanun yollarına başvurmamaları da bir diğer şarttır.

6- 31.08.2020 tarihinden önce gümrük yükümlülüğü doğmuş gümrük vergilerinin 17.11.2020 tarihinden önce ödemiş olması durumunda, ek ceza kararının  itiraz ve uzlaşma değerlendirmesi henüz sonuçlanmamış olması halinde de yararlanılabilmektedir. 

7- 31 Ocak 2021 tarihine kadar başvuru yapılabilmektedir.

   II.         İdari Açıdan Kesinleşme Şartının Aşağıdaki Nedenlerle Kaldırılması ve Sürenin Tekrar Uzatılması Gerekir

Gümrük Kesinleşme şartı Gümrük Alacaklarının Yeniden Yapılandırılmasından yararlanan kişi sayısını azaltmış, bu durum Devlet gelirleri ve Kamu yararı açısından beklenenin altında kalınacağını göstermektedir.  

Gümrük mevzuatında da mücbir sebep ve beklenmeyen haller arasında gösterilen “genel salgın hastalık”  olan  bütün Dünyanın içinde bulunduğu Covid-19 salgın hastalığı nedeniyle itiraz ve uzlaşma sürelerine gümrük idarelerinin cevap verme sürelerini  uzatmıştır. Bu durum, normalde kesinleşecek olan Ek Tahakkuk ve Ceza kararları Covid-19 salgın hastalığının nedeniyle kesinleşememiştir.

Aynı ya da benzer durumunda olan yükümlülerin, biri yapılandırmadan yararlanabilirken, diğer yararlanamamaktadır. Örneğin 31.08.2020 tarihinden önce gümrük yükümlülüğü doğmuş gümrük vergilerinin 17.11.2020 tarihinden önce ödenmiş olması durumunda, itiraz ve uzlaşma henüz sonuçlanmamışsa bile, yapılandırmadan yararlanarak para cezalarından kurtulmaktadırlar. Yasa da ve tebliğde olmayan bu genişletici yorumu olumlu buluyoruz. Ancak, aynı ve benzer durumda olmakla birlikte 17.11.2020 tarihinden sonra vergilerini ödeyenler yararlanamamaktadır. Aslında, vergiyi ödemeyenlerden gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihten ödendiği tarih arasındaki ödeneme faiz uygulandığından Kamu alacağı açısından iki alacak arasında bir fark da yoktur.

Gümrük vergi ve cezalarının kesinleşmesi için Gümrük Kanunun 242 maddesindeki itiraz sürelerinin geçmesi gerektiğidir. Vergi daireleri tarafından tahsil edilen   vergilerde bazı istisnalar dışında, vergilerin tebliğ ile doğrudan yargı yoluna gitmek mümkün olup, idari yolların tüketilmesi gibi bir süreç yoktur. Günümüzde dış ticaretle uğraşanların Pandemi süreci ile durumları daha kötü olmasına karşın, gümrük vergilerinin kesinleşmemesi nedeniyle yapılandırmadan iç ticaretle uğraşanlara göre daha az yararlanması da vergi ilkeleri açısından uygun düşmemiştir.

 III.         Gümrük Vergilerinin ve Para Cezalarının Tebliği

1)    Serbest Dolaşıma Giriş Rejimine Göre Beyan Edilen Eşya İle İlgili Ek Tahakkuk Ya Da Ceza Kararı Gerektirmeyen Durumlarda Tebliğ Aşaması;

Gümrük Kanunu’nun 46’ıncı maddesinde yer alan, deniz yoluyla gelen eşyalar için 45 gün diğer yollarla gelen eşyalar için ise 20 gün içerisinde, Gümrük Kanunu’nun 70/2 maddesine göre ise   Gümrük antrepolarında bulunan eşya için 30 günlük süre içerisinde, Gümrük Kanunu’nun 31 maddesinde yer alan mücbir sebepler ve beklenmeyen haller ile Gümrük Yönetmeliğinin 76 ncı maddesinde belirtilen sürenin durduğu haller ve süre uzatımı halleri hariç,  gümrük işlemlerinin bitirilmesi gerekmektedir. Bu süreler vergilerinin ödenmesini de kapsamaktadır. Aksi takdirde, eşya tasfiye edilir.

Bilindiği gibi, gümrük vergileri beyana tabi olarak tahsil edilmektedir.   4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 197`nci maddesinin birinci fıkrasında, gümrük vergilerinin, tahakkukundan hemen sonra beyanname veya beyanname yerine geçen belge üzerinde yükümlüye tebliğ edileceği; hükmündeki “beyanname veya beyanname yerine geçen belge üzerinde” ibaresi 6455 (11.04.2013 t. 28615 s. R.G.) Sayılı kanunla madde metninden çıkarılmış, gümrük vergilerinin tebliğinin nasıl yapılacağı konusunda yeni bir düzenleme yapılmamıştır.

Bu bağlamda gümrük vergileri, normal usulde, yani ek tahakkuk gerektirmeyen durumlarda, yükümlü tarafından beyan edilmekte ve BİLGE sistemi tarafından otomatik olarak hesaplanmakta muayene memuru tarafından sistem üzerinden kontrol edilmekte ve beyanname kapatıldığında vergiler ödenebilir aşamaya gelmektedir. Uygulamada yükümlü tarafından hesaplanıp beyan edilen vergiler bir kez de Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi (Bilge sistemi) tarafından otomatik olarak hesaplanmaktadır.  Beyanın kontrolü ile görevli memurlar, gümrük vergileri ile gümrük idaresince tahakkuku gereken diğer vergileri tahakkuk ettirmek veya muaflık hükümlerini uygulamak, gümrük mevzuatı, dış ticaret mevzuatı ile diğer mevzuat hükümleri bakımından yapılacak işlemleri yürütmekle görevlidir. Muayene sonucunda ek tahakkuk gerektiren bir durum yoksa muayene memurları tarafından tahakkuk ettirilen vergiler üzerinden beyanname kapatılmakta ve Gümrük Vergileri ödenebilir hale gelmektedir.

Beyannamenin kapatılması ile gümrük vergilerini ödemek isteyen yükümlünün beyanı ile gümrük bilgisayar sisteminden; beyanname tescil numarasına göre ödenecek vergiler online sorgulama yapılarak ''Gümrük Vergi Alındısı'' ile saymanlıklar tarafından ya da saymanlıklar adına bankalar tarafından tahsil edilmektedir. Bu şekilde ''Gümrük Vergi Alındısı'' tanzimi ve mükellefe verilmesi ile tahsil ve tebliğ aşamaları aynı anda meydana gelmektedir.

Gümrük alacaklarının aşamaları eskiden kağıt ortamında tarh, tahakkuk, tebliğ ve tahsil olmak üzere dört aşamadan oluşmakta iken, elektronik ortamda iç içe geçmiş birincisi tarh ve tahakkuk aşaması ikincisi ise tebliğ ve tahsil aşamaları olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır.

2) Hiç alınmadığı veya noksan alındığı belirlenen gümrük vergileri gibi Ek tahakkuk gerektiren herhangi bir durumun tespiti halinde, BİLGE sistemi üzerinde muayene memurları tarafından Gümrük Vergileri Tahakkuk Kararı oluşturulmakta ve bu Karar müzekkere ile birlikte onaylanmak üzere idare amirine sunulmakta, İdare amirince onaylanmasının ardından yükümlüsüne tebliğ edilmekte ve tebliğ tarihi sisteme işlenmektedir.  Gümrük Kanunu’nun 232/1. maddesi uyarınca, gümrük vergileriyle  birlikte alınması gereken para cezaları bu vergiler ile aynı zamanda karara bağlanır, tebliğ edilir ve ödenir.

Yapılan kontrol ve denetlemeler sonucunda hiç alınmadığı veya noksan alındığı belirlenen gümrük vergileri ile işlemleri daha sonra yapılmak üzere teslim edilen eşyaya ilişkin gümrük vergilerinin, yükümlüye tebliğ edildiği tarihten itibaren on beş gün içinde ödenmesi zorunludur. Ödeme süresinin bitmesinden önce ilgilinin yazılı istemde bulunması ve teminat alınması şartıyla ödeme süresi otuz gün daha uzatılabilir.

Gümrük vergileri, tahakkukundan hemen sonra yükümlüye tebliğ edilir. Tebliğ edilen gümrük vergilerine karşı Gümrük Kanunu’nun 242 nci maddesi çerçevesinde gümrük idareleri nezdinde itiraz edilmesi ödeme süresini keser. Ödeme süresi idarenin ya da yargı mercii kararının tebliğ edildiği tarihten itibaren yeniden başlar.

Gümrük Kanunu’nun 244 üncü maddesine göre; Gümrük idarelerince düzenlenen ek tahakkuk ve ceza kararı muhteviyatı alacaklar için yükümlü veya ceza muhatabı tarafından uzlaşma başvurusu yapılabilir. Uzlaşılan gümrük vergileri ve cezalar, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir. Uzlaşma talebi, henüz itiraz başvurusu yapılmamış veya itiraz edilmiş olmakla birlikte itirazı henüz sonuçlandırılmamış gümrük vergileri ve idari para cezaları için, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde yapılır. Uzlaşma talebinde bulunulması hâlinde, itiraz veya dava açma süresi durur, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde süre kaldığı yerden işlemeye başlar, ancak sürenin bitimine beş günden az kalmış olması hâlinde süre beş güne tamamlanır. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi hâlinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.

 IV.         Gümrük Vergileri ile Para Cezalarının İdari Anlamda Kesinleşmesi

1- Gümrük vergileri ve para cezalarına ilişkin olarak tebliğ edilen kararlar;

a) İtiraz edilmemesi halinde, tebliğ edildiği tarihten itibaren Gümrük Kanununun 242 nci maddesinde belirtilen 15 günlük idari itiraz süresinin bitiminde,

b) Gümrük Kanununun 242 nci maddesi uyarınca idari itirazda bulunulması halinde, itirazın reddine ilişkin kararın tebliğ edildiği tarihten itibaren bu karara karşı idari yargıya başvurma için 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda belirtilen sürenin bitiminde,

kesinleşir.

(2) Gümrük Kanununun 244 üncü maddesi uyarınca başvuruda bulunulması ve uzlaşılması durumunda, gümrük vergileri ile para cezaları uzlaşılan tutarlar üzerinden kesinleşir.

    V.         Gümrük Vergileri ve Cezaları ile Mali Yüklerin Kesinleşmesini Sağlayan Özel Durumlar

1-Eşyanın Teslimi İle Gümrük Vergilerinin ve Cezalarının Kesinleşmesi

Gümrük Kanunu’nun 197 maddesi birinci fıkrasında; “Gümrük vergileri, tahakkukundan hemen sonra yükümlüye tebliğ edilir. Üçüncü fıkrasında “Yükümlü tarafından gümrük beyannamesinde gösterilen vergi tutarı ile gümrük idaresince hesaplanan vergi tutarının eşit olması halinde, gümrük idarelerinin eşyayı teslim etmesi, gümrük vergilerinin yükümlüye tebliği yerine geçer.”

Yukarıdaki hükümlerin hangi durumlarda uygulanabileceğine ilişkin Kanun hükmü dışında bir düzenleme bulunmamaktadır.

Gümrük beyannamesinde gösterilen vergi tutarı ile gümrük idaresince hesaplanan vergi tutarının eşit olduğu yani advalorem  vergilerde yükümlünün beyan ettiği vergi oranı ile idarenin hesapladığı vergi oranının ve hesaplanan vergilerin  aynı olması,   kanaatimizce gümrük tarife istatistik pozisyonu  aynı olmakla birlikte, daha yüksek bir vergi oranı tespit edilmesi  halinde, bu yüksek vergi oranı da eşyanın teslim edilmiş olması şartıyla  tebliğ edilmiş sayılacak ve ayrıca ek tahakkuk yapılmasına gerek olmayacaktır. Bu çerçevede fark vergi oranından kaynaklanan gümrük vergileri ve para cezaları da tebliğden yani eşyanın tesliminden itibaren 15 gün sonra Gümrük Kanunu’nun 242 inci maddesine göre kesinleşecektir.

Kanaatimizce böyle bir durumda, idare ek tahakkuk yapamayacak 6183 sayılı kanununa göre takibe geçecektir. Gümrük Kanunu’nun 197 inci maddesine bakıldığında, aslında gümrük alacaklarının zamanaşımını uzatan düzenlemeleri içerdiği ve bu şekilde Gümrük Kanunu’nun 197/3 zaman aşımını 6183 sayılı kanuna göre takip yapılacağından üç yıldan beş yıla çıkmaktadır. Daha açık ifadeyle Gümrük Kanunu’nun 197/3 üncü fıkrası Devlet lehine bir düzenlemedir.

İstisna olarak bakıldığında ise, yukarıdaki açıklamalarda olduğu gibi vergi tebliğ edilmiş ve gümrük vergileri ve para cezaları ek tahakkuk yapılmadan kesinleşmiş olacağından, Gümrük Kanunu’nun 197/3 fıkrasındaki hükme uyan yükümlüler, 7256 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Kanunu’ndan yararlanabilecektir.

2- Ek Tahakkuk ve Ceza Kararında Zımni Red

Ek Tahakkuk ve Ceza Kararına  Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlükleri itiraz süresinden itibaren herhangi bir ek süre almaksızın 30 gün içinde karar alıp tebliğ etmemiş ise  “zımni ret kararıyla” var demektir. Böyle bir durumda gümrük vergileri ve para cezaları idari açıdan kesinleşmiştir.

Muhtelif idari yargı kararlarında da belirtildiği gibi, 4458 sayılı Kanunun 242`nci maddesi gereğince yapılan itiraz başvurularını 30 gün içinde karara bağlayarak  tebliğ etme görevi olan idarenin, bu süre içerisinde cevap vermemesi, itiraz üzerine idari makamın sükutu halinde izlenecek yol ve sürelerimde  gösterilmemesi nedeniyle, ek tahakkuk ve ceza kararının kesinleşmesi ve  dava yoluna başvurulması için "idari makamlarca verilecek ret kararının” beklenmesinin yükümlüleri  eylemsiz bırakmaktadır.  Anayasamızın temel hak ve hürriyetlerin korunmasını düzenleyen 40`ıncı maddesinin ikinci fıkrasına ilişkin gerekçede belirtildiği gibi son derece karışık olan mevzuat karşısında bireylerin yargı yeri ve idari makamlar önünde haklarını sonuna kadar arayabilmelerini olanaklı kılmak amacıyla öngörülen zorunluluğa aykırı ve dolayısıyla, Anayasanın 36`ncı maddesinde öngörülen hak arama hürriyetini sınırlayıcı bir sonuç doğuracağından ve ayrıca hukuk düzeninde “zımni red” kararının yükümlülere verilen bir hak olduğu da düşünüldüğünde, bu hakkın  yükümlü lehine değerlendirilerek, ek tahakkuk kararı ve ceza kararının kesinleştiğinin kabul edilmesi gerektiği kanaatindeyiz.

Zımni red kararı var ise şartları uyan yükümlüler, 7256 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Kanunu’ndan kanaatimizce yararlanabilecektir.

3- Uzlaşma ve Zımni Red

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun; 3`üncü maddesinin 5`inci fıkrasında, bağlayıcı tarife ve menşe bilgileri de dahil olmak üzere, gümrük idaresinin, gümrük mevzuatı ile ilgili olarak belirli bir konuda bir veya daha fazla kişi üzerinde hukuki sonuç doğuracak tasarrufları, idari karar olarak tanımlanmış,

6`ncı maddesinin 2`nci fıkrasında, karar alınması talebinin yazılı olarak yapılacağı, gümrük idaresinin söz konusu talebe ilişkin başvurunun kendilerine ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içinde karar alacağı; Verilen kararların başvuru sahibine yazılı olarak tebliğ edileceği; Ancak, gümrük idareleri tarafından bu süreye uyulması mümkün değilse, belirtilen sürenin aşılabileceği; Bu durumda, söz konusu idareler, yukarıda belirlenen sürenin dolmasından önce başvuru sahibine süre aşımını haklı kılan gerekçeler ile talep hakkında karar vermek için gerekli gördükleri ek süreyi de belirterek bilgi verecekleri; hükme bağlanmıştır.

Kanaatimizce gümrük idareleri uzlaşma başvurusundan itibaren 30 gün içinde uzlaşma kararı alıp tebliğ etmemiş ise ya da sürenin dolmasından önce başvuru sahibine süre aşımını haklı kılan gerekçeler ile talep hakkında karar vermek için gerekli gördükleri ek süreyi de belirterek bilgi vermedikleri takdirde, bu durumu “zımni red” olarak değerlendirmek mümkündür.

Uzlaşma başvurusunun yapıldığı tarihten itibaren herhangi bir mazeret gösterilmeksizin  otuz gün içinde uzlaşmaya çağırılmayan yükümlü açısından ek tahakkuk ve ceza kararı  “zımni red” kararı ile idari anlamda kesinleşeceğinden, şartları uyan yükümlüler, 7256 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması Kanunu’ndan kanaatimizce yararlanabilecektir.

4- 2976 Sayılı Kanununa Göre Ceza Uygulanan Durumlarda Kesinleşme

 2976 sayılı kanununa ek tahakkuk ve ceza uygulandığında kanaatimizce Gümrük Kanunu’na göre takip edilemez. Bunun yerine 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun 27/8 inci maddesinin; “İdarî yaptırım kararının verildiği işlem kapsamında aynı kişi ile ilgili olarak idarî yargının görev alanına giren kararların da verilmiş olması halinde; idarî yaptırım kararına ilişkin hukuka aykırılık iddiaları bu işlemin iptali talebiyle birlikte idarî yargı merciinde görülür.” Hükmüne göre takip edilir. Bu anlamda idari sürecin tüketilmesine de gerek yoktur. Başka bir ifade ile Gümrük Kanunu’nun 242’nci maddesi tahakkuku tahsiline bağlı vergilerde uygulanamaz. Gümrük idaresi tebliğ etse de etmese de kanaatimizce mali yükümlük ve cezası idari anlamda kesinleşmiştir.

Bu mali yükler de (örneğin Destekleme Fiyat İstikrar Fonu’nda) 7256 sayılı kanundan; dava açmamak, açılmış davalardan vazgeçmek ve kanun yollarına başvurulmama şartları ile yararlanılabilir diye düşünmekteyiz.

  VI.         Sonuç olarak;

Covid-19 salgın hastalığının halen devam ettiği de göz önüne alınarak, yeniden yapılandırma süresinin uzatılmasının yanında, gümrük alacaklarında kesinleşme şartının kaldırılması, bunun yerine gümrük yükümlüğünün doğmuş olması şartının aranması yönünde düzenleme yapılması halinde, hem Devletimiz hem de yükümlüler açısından Yeniden Yapılandırma Kanunu’ndan beklenen yararın sağlanacağı düşünülmektedir.

Bunun yanında, Gümrük Vergileri ve Cezaları ile Mali Yüklerin Kesinleşmesini Sağlayan Özel Durumlar başlığı altında yaptığımız yorumlar ve buna benzer durumların uygulamada yer bulması halinde, 7256 sayılı Kanundan daha fazla kişinin yararlanabilecektir.

Sefa Yayla

Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri