Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği (YGM) Mesleği Üzerine Bazı Mülahazalar -2-

I.             Özet

"Elleçleme" deyimi, 4458 sayılı Gümrük Kanununun tanımlar başlığını ihtiva eden 3/22. maddesinde; gümrük gözetimi altındaki eşyanın asli niteliklerini değiştirmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemler olarak tanımlanmıştır. Elleçleme işlemleri, eşyanın ticari koşullarının verimli hale getirilmesi amacıyla yapılan ve yönetmelikte belirtilen (63 Nolu Ek) faaliyetlerden müteşekkildir.

Bu yazımızda, elleçleme konusuna ve özellikle YGM’nin elleçleme işlemlerinde işin neresinde olması gerektiğine dair düşüncelerimizi paylaşmaya gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler & Kısaltmalar:

Elleçleme, YGM (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri), GM (Gümrük Müşaviri), GMY (Gümrük Müşavir Yardımcısı), Antrepo, Bakanlık (Ticaret Bakanlığı), KDVK (Katma Değer Vergisi Kanunu), GK (Gümrük Kanunu), GY (Gümrük Yönetmeliği), YGMS (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Sistemi).

II.            Elleçleme İşlemleri Hangi Durumlarda Yapılabilir?

Elleçleme işlemleri;

a-   Gümrük gözetimi altındaki eşyalar için geçici depolama yerleri, antrepo, antrepo rejimi altında olmak şartıyla antrepo dışında ve serbest bölgelerde yapılabileceği,

b-   Eşyanın sekizli bazda tarife pozisyonunda değişiklik yapacak evsafta ileri bir işleme faaliyetinin yapılamayacağı, (Aksi halde yapılan işlem elleçleme olmaktan çıkıp, farklı bir gümrük rejimi tanımlaması içerisinde mütalaa edilmektedir.)

c-   Gerek üzerlerinde gerek iç ve dış ambalajlarında üretildiği ülkeden başka bir ülke ürünü olduğunu gösteren veya böyle bir izlenim uyandıran isim ya da simgeleri sökme, kazıma, silme, kesme ve sair yöntemlerle eşyanın veya ambalajının üzerinden kaldırılması ve gerçek ibarelerin iliştirilmesi için yapılabileceği (Eşyanın zarar görmemesi ve asli niteliklerinin değiştirilmemesi koşuluyla),

d-   Eşyanın; iyi korunmaları, görünüşlerinin veya pazarlama kalitelerinin geliştirilmesi ya da dağıtım veya yeniden satışa hazırlanmaları için yapılabileceği,

e-   Piyasa düzeninin aksamadan işleyişini sağlamak amacıyla, tarım ürünlerinin antrepolarda tabi tutulacağı elleçleme işlemlerine bakanlıkça sınırlandırma getirilebileceği,

f-    İhracata bağlı önlemlerden yararlanabilecek ve antrepo rejimine tabi tutulmuş tarım ürünleri için de söz konusu olabileceği,

g-   Serbest Bölgeler hariç olmak üzere (Serbest Bölgelerde GY.426.Md. istinaden Yönetmeliğin 63-nolu ekinde belirtilen elleçleme işlemleri için önceden izin alınmasına gerek bulunmamaktadır) yapılacak mutat elleçleme işlemleri için ilgili Gümrük İdarelerinden izin alınması gerektiği,

hususlarına ilişkin bilgilerin ilgili mevzuatın satır aralarına serpiştirildiği görülmektedir.

III.          Elleçleme İşlemlerinde Başvuru Nasıl yapılmaktadır?

    Gümrük Yönetmeliğinin 335.maddesinde de hüküm altına alındığı üzere elleçleme başvuruları, eşyanın bulunduğu yerin (Geçici depolama yeri; antrepo, antrepo dışı vbg); bağlı olduğu gümrük müdürlüğüne yapılması ve yapılacak elleçleme işleminin tüm ayrıntısının başvuru dilekçesinde belirtilmesi gerekmektedir.

    Gümrük idaresine yapılan başvuru, söz konusu idare tarafından talebin yönetmeliğin Ek-63'te yer alan faaliyetler arasında bulunup bulunmadığı, sekizli tarife pozisyonunun değişmesine neden olup olmayacağı ve söz konusu faaliyetin suistimal edilip edilmeyeceği, rejimin uygulamasını olumsuz etkileyip etkilemeyeceği, eşya üzerindeki gümrük gözetim ve denetimini zafiyete düşürüp düşürmeyeceği gibi hususlar göz önünde bulundurulmak suretiyle sonuçlandırılmaktadır.

    Global elleçleme izinlerinde (Antrepo işletme izin belgesinde elleçleme işlemlerinin gösterildiği durumlarda) antreponun açılışı esnasında elleçlemeye konu olacak eşya ile ilgili olarak eşyanın mahiyeti, cinsi ve Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu ile ilgili bilgileri içeren liste eklendiği için bu nevi elleçleme işlemlerinde; ilgili antrepo beyannamesi hakkında denetleyici gümrük idaresine bilgi verilmesi yeterli olup ayrıca izin alınmasına gerek bulunmamaktadır. Buna mukabil sahada her işlem için münferiden izin alınmasını talep eden gümrük idarelerinin de bulundu bilindiğinden farklı uygulamaların önlenmesi bakımından bakanlığımız yetkililerinin ön almasında fayda mülahaza ediyoruz.

IV.          Elleçleme İşlemleri Antrepo Dışında da Yapılabilir mi?

    Gümrük idaresinin izin vermesi koşuluyla ve geçici çıkış yapılmak suretiyle antrepo dışında eşyanın, elleçleme işlemlerine tabi tutulması mümkündür. Antrepodan elleçleme işlemi için geçici çıkan eşyanın gümrükçe onaylanmış işleme tabi tutulması halinde eşyanın antrepoya getirilmesi zorunlu olmayıp bulunduğu yerde gümrük işlemleri tekemmül ettirilebilir. Elleçleme yapılmak üzere geçici çıkışı yapılan eşyanın antrepo beyannamesine uygunluğu, miktarı ve ayniyat tespiti Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri veya Gümrük Memurunca yapılmaktadır. Antrepo dışında yapılması tasarlanan elleçleme işlemlerinin sadece antrepo rejimine tabi eşyayı kapsadığı ve elleçleme faaliyetlerinin idarenin gözetim ve denetiminde gerçekleştirildiği bilinmelidir.

V.           Eşyanın Kıymeti Açısından Elleçleme Faaliyetleri

     4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 27. Maddesinde, gümrük kıymeti belirlenirken, ithal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatına ilave edilmesi gereken unsurlar hüküm altına alınmıştır. 07.07.2009 tarih ve 27281 sayılı resmi gazetede yayımlanan “Gümrük Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun-5911” ile 4458 sayılı gümrük kanununun 27/1-e maddesine “…eşyanın giriş liman veya yerine kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan yükleme ve elleçleme giderleri” ibaresinin ilave edilmesiyle yurt dışında yapılan elleçleme giderlerinin gümrük kıymetine dahil edileceği; cümlenin mefhum-u muhalifinden hakaretle ise eşyanın giriş liman veya yerine getirildikten sonra yapılan elleçleme giderlerinin gümrük kıymetinin bir unsuru olmayacağı mütalaa edilmektedir. Bununla birlikte bu kapsamdaki değerlendirmenin bizim konumuzla ilgili yönetmeliğin 63-nolu ekindeki işlemlerden ziyade; İngilizce “handling” teriminin karşılığı olan eşyanın yerinin insan veya makine gücüyle değiştirilmesi gibi işlemleri kapsadığı düşünülmektedir.

    KDVK açısından elleçleme faaliyetlerinin istisna kapsamında değerlendirilmesine yönelik özel bir hüküm olmamakla birlikte; KDVK ’nın ithalat matrahını oluşturan unsurlar yönünden genel bir değerlendirme yapılması mümkündür. Buna göre KDVK’nın 21’ inci maddesinin c bendinde gümrük beyannamesinin tescil tarihine kadar yapılan diğer giderler ve ödemelerden vergilendirilmeyenlerin ithal edilen eşyanın KDV matrahına dahil edileceğinden hareketle, elleçleme faaliyetlerine dair faturanın KDV’li tanzimi halinde, gümrük beyannamesinin matrahına dahil edilmeksizin işlemlerin tekemmül ettirilmesi hususunda tartışma bulunmamaktadır. Elleçleme faaliyetleri için faturanın KDV’siz tanzimi (Antrepo ve Geçici depolama yerlerinde yapılan elleçleme faaliyetlerinin KDVK açısından istisna kapsamında olup, olmadığına dair tartışmaları bir tarafa koymak koşuluyla) vergilendirilmeyen ödeme olarak mütalaa edileceğinden  gümrük beyannamesinin matrahına dahil edilmesinin yaşanması muhtemel ihtilafları önleyecektir.

    Gümrük vergisi matrahı ile KDV matrahı açısından durum bu minval üzereyken; Antrepoya alınmış serbest dolaşımda olmayan eşyanın, menşelerine bakılmaksızın birbirleriyle veya serbest dolaşımda bulunan eşya ile karıştırılması veya montajı sonucu elde edilen ürünün transit olarak gönderilmesine antreponun bağlı bulunduğu gümrük müdürlüğünce izin verilebilir. Ayrıca Antrepo rejimine tabi eşyanın tamamen veya kısmen üçüncü ülke menşeli girdiler kullanılarak elleçleme işlemine tabi tutulması halinde üçüncü ülke girdilerinin muayene ve tespiti yapıldıktan sonra CIF değeri belirlenerek, gümrük vergisi ödendikten sonra elleçleme yapılan eşyanın tamamına A.TR. Dolaşım belgesi düzenlenebileceğinin de bilinmesinde fayda vardır.

VI.          Elleçleme İşlemlerinde Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirinin (YGM) Görev Tanımı

    Elleçleme faaliyetlerinde YGM ’nin yapacağı iş ve işlem ayrıntılarına YGM tebliğinde; 2016/21 sayılı Gümrükler Genel Müdürlüğü Genelgelerinin 1 nolu ekini teşkil eden rehberde ve buna bağlı ikincil düzenlemelerde yer verilmiştir. Buradan hareketle YGM’ler en genel tanımlamayla;

1-           Uhdesinde bulunan antrepolarda yapılacak Elleçleme işlemleri için gümrük idaresine başvuru yapmakla;

2-           Antrepoda yapılacak Elleçleme işlemlerine refakat etmekle;

3-           Elleçleme yapılmak üzere antrepodan geçici çıkışı yapılan eşyanın elleçleme yapılacak adrese taşınmasına nezaret etmekle,

4-           İlgili tutanakları tanzim etmekle,

5-           Antrepo içinde veya dışında yapılan elleçleme işleminin mevzuat incelemesi neticesine göre “AN9” tespit raporunu ihdas etmekle, görev ifa ettikleri bilinmektedir. Yukarıda genel olarak ifade edilen hususlar göz önünde bulundurulduğunda; birinci madde hariç olmak üzere diğer tüm iş ve işlemler gönül rahatlığıyla içselleştirilmişken; elleçleme başvurularının YGM’lerce yapılması hususunda, tüm YGM’lerin muzdarip oldukları vakıadır. Makalemizin yazılma sebebini de teşkil eden bu mesele, “temsil” kavramı açısından ciddi sıkıntılara da sebebiyet verecek nitelikte olması bakımından bakanlık yetkililerimizin konuyu yeniden değerlendirmesinin faydalı olacağına inanıyoruz.

    Her şeyden önce; YGM’ler kendi tasarrufları altında olmayan bir eşyanın elleçlenmesine yönelik irade ortaya koyamayacakları gibi; doğrudan veya dolaylı temsilci gibi hareket edemeyecekleri de malumdur. Bununla birlikte, gümrük mevzuatının tüm cihetleri açısından düşünüldüğünde; elleçleme vb. işlemlerde hukuki tasarruflar yapma yetkisinin sadece eşya sahibinde (Doğrudan Temsil) ve/veya vekalet müessesesiyle görev ifa eden gümrük müşavirinde (Dolaylı Temsil) olduğu müşahede edilecektir.

    Mevcut işleyişte antrepoda eşyası bulunan kişinin elleçleme talebi, YGM rehberinin 9.3.1 maddesine istinaden YGM tarafından ilgili gümrük idaresine iletilmektedir. Bu işleyiş doğal olarak YGM’nin eşya sahibi ve/veya temsilcisi gibi hareket etmesine yol açmaktadır. Öyle ki bu işleyiş başvuru sınırlarını da aşarak; talebin takip ve sonuçlandırılmasına kadar tüm sürecin YGM tarafından yapılacakmış gibi yanlış bir kanaatin yerleşmesine zemin hazırlamıştır. Söz konusu işlemler, YGM’nin asli yeri olan antrepo sahasını terk ederek, gümrük idaresinde eşya sahibi veya dolaylı temsilci marifetiyle işlem yapan gümrük müşaviri gibi iş takip etmesine neden olmaktadır. Yükümlü adına iş takip etme yetkisi veren vekaletnamesi de olmadığı için temsil sorununu da beraberinde getirdiği açıktır. Ayrıca YGM’lerin Dolaylı Temsilci gibi firmaların iş ve işlemlerini takip edemeyecekleri hususu amir hüküm olarak YGM mevzuatının serlevhasını teşkil etmektedir.

VII.        Sonuç Ve Değerlendirme

    Eşyanın önceden planlanan, belirli bir yer veya güzergah içerisinde hareket, miktar, zaman ve hacim boyutları ele alınarak ayrıştırılması ve sevk alanına veya araçlarına taşınması olarak da  tanımlayabileceğimiz elleçleme işlemleri; eşyanın daha iyi muhafaza edilmesi, görüntüsünün (albenisinin) iyileştirilmesi, havalandırılması, elenmesi,  ambalajlanması, etiketlenmesi veya etiketinin sökülmesi, ayrıştırılması, paletlenmesi gibi amaçlarla yapılmakta ve bunun sonucunda da eşyaya pazarlama ve verimlilik gücü kazandırmak suretiyle tedarik zincirinin önemli bir evresini oluşturmaktadır.

    YGM sisteminin devreye alınmasıyla birlikte, elleçleme işlemlerinde idarenin kaygılarını içeren gümrük gözetim ve denetimini zaafa uğratabilecek, rejimin uygulamasını olumsuz etkileyecek ya da suistimallere yol açabilecek durumların minimize edildiği, elleçlemeye başlama ve elleçlemenin bittiğine dair tutanakların tanzimi, gözetim, refakat, nezaret ve fotoğraflama başta olmak üzere çeşitli tekniklerle mevzuat perspektifinde sürecin raporlanması; elleçleme işlemlerinin daha profesyonelce icra edilmesi sonucunu doğurduğu kuşkusuzdur.

    Diğer yönden, Gümrük Kanunu’nun 5’inci maddesine göre; bütün kişiler gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri gerçekleştirmek üzere gümrük idarelerindeki işleri için bir temsilci tayin edebilirler. Temsil ya doğrudan ya da dolaylı olabilir; bunların dışında üçüncü bir temsil yöntemi bulunmamaktadır. Gümrük gözetimi altındaki eşya ile ilgili tasarruf ve işlem yetkisinin de sadece zikredilen temsil tanımlamasına giren kişilerce yapılacağı; YGM’lerin doğrudan veya dolaylı temsilci olmadıkları ve olamayacakları izahtan varestedir. 

       Ezcümle, YGM’lerin elleçleme işlemlerindeki görev tanımının; sürece fiilen gözetim, refakat ve nezaret etmek ile elleçleme işleminin ilgili mevzuatta öngörülen usul ve esaslar çerçevesinde yapılıp yapılmadığının raporlanarak idareye ve ilgili firmaya sunulmasından ibaret olması gerektiği; diğer yönden idareye yapılan elleçleme başvurusu ile izin alınmasına yönelik dosya takibinin eşya üzerinde zilliyet ve mülkiyet hakkına sahip kişilere (Doğrudan ve/veya Dolaylı Temsilcilere) tevdi edilmesinin “temsil” kavramı sadedinde yasal zemin açısından daha uygun olacağı değerlendirilmektedir.

Kaynakça:

1-   Gümrük Kanunu- (4458 nolu Kanun) (04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı R.G.)

2-   Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369 s. R.G.)

3-   Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği (10.09.2020 t. 31240 s. R.G.)

4-   Genelge No: 2016/21 (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Uygulaması)

5-   Katma Değer Vergisi Kanunu - 3065 (18563 s. 02/11/1984 t. R.G.)