Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği (YGM) Mesleği Üzerine Bazı Mülahazalar -4-

I.             Giriş

Elektronik Veri Değişimi, orijinal ismiyle Electronic Data Interchange (EDI); kağıt belgelerin kullanımı yerine, çeşitli kurum ve kuruluş arasındaki belge ve bilgilerin elektronik ortamda paylaşılması manasını ihtiva etmektedir. “Kağıtsız Gümrükler” Uygulamasının hayatımıza girmesiyle birlikte; “Tek Pencere sistemi (TPS)” nin de katkılarıyla kurumlar arası onay mekanizmasının elektronik ortama taşınması gümrük işlemlerinin yapılış biçiminin ve anlayışının da değişmesine sebep olmuştur. Hizmet, ürün, iş geliştirme, eğitim, sağlık, ticaret, sanat gibi aklınıza gelebilecek birçok alana sirayet eden dijitalleşme; hayatımızın yeniden tasarlanmasını zorunlu kılmıştır.  Hatta fiziksel mesafelerin olabildiğince elektronik ortama taşındığı “COVID-19”’lu zamanlar teknolojinin her zamankinden daha fazla hayatımıza nüfus etmesine; işlerin ve iletişimin dijital ortamda yapılmasına neden olmuştur.

Yaşamımızı kuşatan teknolojinin meslek hayatımızda da neşvünema bulmasıyla birlikte dijital dönüşümün, çalışma kültürünü derinden etkilediğini; gelişmelerinin ucu açık olması hasebiyle etkileşimin teknolojik gelişmelere bağlı olarak güncellenerek sürekli bir biçimde devam edeceğini söyleyebiliriz. Bu yazımızda Dijital Dönüşümün Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği mesleğine yansıtıldığı Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Sistemi (YGMS) üzerinde kelam etmeye gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler & Kısaltmalar:

Electronic Data Interchange (EDI), Gümrük Müşaviri (GM), Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri (YGM), Bakanlık (Ticaret Bakanlığı), Gümrük Kanunu (GK), Gümrük Yönetmeliği GY, (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Sistemi (YGMS),

II.            Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Sistemi (YGMS)

Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirleri Sistemini (YGMS’yi), Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin tebliğle belirlenen iş ve işlemleri gerçekleştirdikleri; bilgi ve belgelerin elektronik ortamda paylaşılmasını sağlayan sistem olarak tanımlayabiliriz. YGMS, Ticaret Bakanlığımızın “e-işlemler” menüsü altında “Dijital Gümrükler“ vizyonuna projeksiyon tutan onlarca modülünden sadece biridir. 

Hali Hazırda YGMS’de yapılan iş ve işlemleri şu şekilde sıralamak mümkündür.

1-   Sistem Sorgulamaları,

2-   Ceza Takibi,

3-   Personel Bildirimi,

4-   Vekalet Alma-Vekalet Bırakma,

5-   Tespit Sözleşmesi Oluşturma,

6-   Tespit Rapor Girişi,

7-   Gülük Rapor Girişi,

8-   Beyanname Sorgulamaları,

9-   Antrepo ve Beyanname Bazında Stok Dökümü Alma,

10- Sayım Tutanaklarına Dair İşlemleri Yapma,

11-Araç Kaydı Girme,

12-İdarenin gönderilen verileri, kabul, red, iade, güncelleme işlemleri,

Görüleceği üzere dijital dönüşüm noktasında YGM’ler yaptıkları tüm işlemleri sistem (YGMS) vasıtasıyla yapmaktadır. Hal böyleyken sistemde meydana gelebilecek muhtemel arızaların olması halinde; alternatif çözüm önerileri ve/veya (B) Planı gibi acil durum prosedürlerinin mevzuatımıza derç edilmesi gerektiğine inanıyoruz.

Dünyamızın içerisinden geçtiği süreç münasebetiyle, ülkemiz siber saldırılara her zamankinden daha açık bir durumda olduğu realitedir. Bu nevi saldırı veya sistem sorunlarında programa yüklenmesi gereken belge ve bilgilerin kâğıt ortamda bir sonraki iş günü mesai bitimine kadar Gümrük İdaresine sunulması; sistem problemi giderildikten sonra ise sisteme yüklenmesine yönelik YGM tebliğinde ve YGMS’de düzenleme yapılması, karşılaşılması muhtemel sorunların ve kaygıların önünü alacağı mütalaa edilmektedir.

III.          Elektronik Ortamda Sözleşme Ve Rapor Gönderilme Süreleri

Yapılan tüm tespit sözleşmelerine ilişkin bilgiler YGM tarafından, sözleşmenin yapıldığı tarihten itibaren en geç yedi iş günü içinde YGMS vasıtasıyla gönderilmektedir.

Yapılan sözleşmeler kapsamında, YGM tebliğinin 11. maddesinde belirtilen tespit işlemleri rapora bağlanmak suretiyle, ekleriyle birlikte (e-imzalı bir şekilde) YGMS vasıtasıyla aşağıda belirtilen süreler dahilinde gönderilmektedir:

a-   AN7 tespit işlemine ilişkin olarak; genel ve özel antrepolar için Ocak-Haziran ve Temmuz-Aralık dönemlerini kapsayacak şekilde, her dönemi takip eden ayın son gününe (31 Temmuz’a – 31 Ocak’a) kadar,

b-   AN6 ve AN8 tespit işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen sayım tutanaklarında yer alan bilgiler sistem vasıtasıyla tespit işleminin yapıldığı gün saat 24.00’e kadar,

c-   AN6 ve AN8 tespit raporları aylık genel bir rapora bağlanarak, ekinde sayım tutanaklarıyla birlikte takip eden ayın ilk yedi iş günü içerisinde (Eskiden AN6 ve AN8 tespit raporları günlük olarak yapılır ve aylık rapora bağlanırdı. Yeni iş sürecinde AN6 ve AN8 tespit raporu yerine günlük rapor kavramı meslek hayatımıza girdiğinden tebliğin 17/2-b maddesinin Sitemde bir zincir oluşturacak şekilde; günlük tutanakların, günlük rapora; günlük raporların da aylık rapora bağlanması daha faydalı veri alınmasına katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.)  

d-     SK1 tespit işlemlerine ilişkin olarak düzenlenmesi gereken tespit raporları, kontrol talebinde bulunan ülkenin talep yazısı tarihini müteakip en fazla beş ay içerisinde; (INF4 tespit kodu kapsamındaki işlemlerde bu süre üç aydır.)

e-   Sayım tutanakları ve diğer önemli olaylara ilişkin bilgiler esas alınarak hazırlanacak günlük rapor, tespit işleminin yapıldığı günün sonuna kadar; (Zorunlu durumlar sebebiyle bu sürede sunulamayan günlük raporun, bu durumun belgelendirilmesi kaydıyla, en geç tespit işleminin yapıldığı günü takip eden günün sonuna kadar sunulmasına Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğünce izin verilebilir.) (Bu tür durumlar için YGM’nin iradesi dışında gerçekleşen ve tüm YGM’leri ilgilendiren hususlarda (sistem arızaları gibi) öncelikle YGMS üzerinde düzenleme yapılması ve her hangi bir mercie başvurmaksızın YGMS üzerinden işlemlerin tekemmül ettirilmesine yönelik düzenleme yapılması;  ayrıca özel durumların çözümünde Bölge Müdürlüğü yerine ilgili gümrük müdürlüklerinin yetkilendirilmesi işlem hızını artıracağı değerlendirilmektedir.)

f-    OK1 tespit işleminin otuz gün olan sözleşme süresi içerisinde;

g-   TK1 tespit işlemlerinde takas işlemlerinin bitirilmesi gereken süre zarfında;

h-   AN9 tespit raporu, elleçlemeye ilişkin tutanağın sistem üzerinden gönderildiği tarihi takip eden ayın ilk yedi iş günü içerisinde;

i-    GK2 tespit işlemlerine ilişkin olarak düzenlenmesi gereken tespit raporları, nihai ürünün serbest dolaşıma girmesinden itibaren bir ay içerisinde hazırlanıp takip eden ayın en geç 10’una kadar;

j-    DR2 tespit işlemlerine ilişkin olarak düzenlenmesi gereken tespit raporları, tespit raporu düzenlenmesi için gümrük idaresince firmaya tebligatta bulunulmasını müteakip en geç bir ay içerisinde;

Sistem (YGMS) vasıtasıyla ilgili mercilere sunulması gerekmektedir.

IV.          Sistemde (YGMS’de) Başka Hangi Modüller YGM’ye Açılabilir

Gümrük İşlemlerinde, dijital dönüşümle birlikte eskisiyle kıyaslanamayacak sürede işlemlerin adeta ışık hızıyla tekemmül ettirildiğine şahit oluyoruz. YGM sistemine entegre edilecek yeni modüller, söz konusu hıza ayak uydurmak adına faydalı olacaktır kuşkusuz. Aşağıda bu modüllere örnek olabilecek tavsiyelerimizi sıralamaya gayret ettik;

a-   TIR karnesi - T1 sorgulama ekranlarının YGM’lerce görüntülenebilmesi

Daha önce de YGM Sisteminde kullanılan uygulamanın halen mevcut “sekmesi” aktif olmadığından sorgulama yapılamamaktadır. Söz konusu “sekmenin” yeniden kullanılabilmesi faydalı olacaktır. Haftalık olarak yapılan sorgulamalarla gerek teslim edilmeyen TIR Volet parçaları teyit edilebilecek; gerekse sehven eklenen antrepo kodunun tespiti sağlanabilecektir.

b-   T1” ve/veya Antrepo Beyanname Hatlarının Sistemden görüntülenebilmesi

Varış işleminden sonra muayene hattının görülebiliyor olması özellikle “kırmızı” hatta işlem görecek belgelerin zamanında gümrük idaresine teslimini ve süresi içerisinde kapanmasını sağlayacaktır. Ayrıca özellikle kırmızı hatta işlem gören araçlarla ilgili (şifai olarak yanlış hat bildirimi nedeniyle) ilgili muayene memurundan önce mühürlerinin kırılarak, tahliyeye başlama riskini ortadan kaldıracağı tasavvur edilmektedir.

c-   Özet Beyan Dökümü 

Parsiyel taşımalar kapsamında antrepoya varış yapan araçların varış işleminin yapılmasını müteakip özet beyan dökümünü almak için firmaların gümrük müdürlüğüne gitmek zorunda kaldıkları bilinmektedir. YGM’ye sistemden özet beyan dökümü alması için yetkilendirme yapılması bu kapsamdaki işlemleri hızlandıracaktır.

d-   YMGS’den Stok Dökümü Hususu

Antrepo stokları ile BİLGE stoklarının karşılıklı kontrolü ve mutabakatının sağlanması açısından hali hazırda bir aylık stok alabilen YGM’ler için söz konusu sürenin (gümrük kanunundaki zaman aşımı süresi de göz önünde bulundurulmak suretiyle) üç yıl olacak şekilde yeniden düzenlenmesi faydalı olacaktır.

e-   Günlük Rapor konusunda; Diğer raporlarda olduğu gibi YGMS ile ara yüz programlarının (Mavi, Evrim, Ulukom veya firma özelinde ihdas edilen programlar gibi) entegrasyonunun Sağlanması,

Günlük tutanak ve rapor işlemlerinin ara yüz programları vasıtasıyla yapıldıktan sonra; söz konusu kayıtların ayrıca YGMS’ ye tekrar manuel olarak aktarmak zorunda kalınması önemli zaman kayıplarına sebebiyet vermektedir. YGMS ile ara yüz programlarının entegrasyonunun sağlanması manuel giriş esnasında yapılacak olası hataların önünü alacağı gibi zamandan tasarruf yapılmasına da zemin teşkil edecektir.

f-    Gümrük İdaresi ile YGM Arasında “Kırmızı Hat” Modülünün Eklemlenmesi 

Gümrük İdaresi ile Antrepolar arasında kilometrelerce olan fiziki uzaklık, YGMS sayesinde bir tık mesafesine indirgenmiş durumdadır. Mevcut alt yapıya eklemlenecek yeni modüller sayesinde hayal gibi görünen birçok gümrük işlemlerinin elektronik ortamda yapıldığına şahit oluyoruz. Bu modüllere öneri mahiyetinde, üst düzey askeri ve siyasi yetkililerin kritik durumlarda bir çatışmaya girilmesinden önce doğrudan görüşmesi için düşünülen “Kırmızı Hat” telefonlar misali, YGM ile Gümrük İdaresi arasında sistem üzerinde bir iletişim kanalının kurulması faydalı sonuçlar doğruracaktır.

V.           YGM Raporlarının Sistemde Uzun Süre “GÖNDERİLMİŞ” Statüde Bekletilmesi Meselesi

YGM’ler düzenledikleri raporları elektronik ortamda ilgili gümrük müdürlüğüne sunduktan sonra, bir nüshasını da sistem vasıtasıyla ilgili gümrük müdürlüğüne ibraz etmektedirler. Yükümlünün rapora ilişkin İşlemleri sonuçlandırılmakla birlikte, elektronik ortamda sunulan raporların çoğunlukla “GÖNDERİM TAMAMLANMIŞ” statüde bekletilmesi ve/veya işlemlerin yükümlünün ibraz ettiği kâğıt ortamdaki belgeler üzerinden sonuçlandırması nedeniyle, YGM’ler tarafından düzenlenen bir çok rapor üzerinden yıllar geçse de “Gönderilmiş” statüde bekletilmektedir.

İlgili rapor konusu prosedürlerin öncelikle elektronik ortamda sonuçlandırılması, raporun “kabul edilmiş” statüye getirilmesi akabinde rapor konusu mükellef işlemlerinin sonuçlandırılması bu nevi sorunların önünü alacağı değerlendirilmektedir. YGM işlemi sistem üzerinden onayladıktan sonra (“Gönderilmiş” statüye getirildikten sonra) rapor reddedilmeden & iade edilmeden veya iptal edilmeden YGM’nin sisteme müdahale etme olanağı olmadığı halde bazı denetimlerde bu işin sorumlusu YGM ’ymiş gibi tenkitlerle karşı karşıya kalınmaktadır. Sorunun çözümü için YGM’ler tarafından düzenlenen raporların öncelikle elektronik ortamda incelenmesi, sonuçlandırılması ve sonucun sistem üzerinde gösterilmesi akabinde mükellef işlemlerinin tamamlanması gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca zikredilen prosedürlerin elektronik ortamda tamamlanması için azami bir süre belirlenmesi, sisteme bu süre dolmadan ilgili memurların uyarı-ikaz mesajlarıyla yine sistem üzerinden bilgilendirilmesinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

VI.          Sonuç Ve Değerlendirme

Dijital dönüşümü, başarıya ulaştıracak önemli etkenlerin başında, kurumun dijital dönüşümü sahiplenmesi ve bir vizyon ortaya koyarak; bu vizyona uygun adımlar atmasından geçtiği malumdur. Bu anlamda Ticaret Bakanlığımız, ortaya koyduğu “Dijital Gümrükler” hedefi ve vizyonu kendisi ile iş yapan tüm paydaşları “Lokomotif” mesabesinde arkasından çekmektedir. Geldiğimiz noktada hızlı bir güncelleme ivmesiyle devam eden dijital uygulama modülleri; hem firmaların, hem GM’lerin, hem YGM’lerin hem de idarenin işlerini kolaylaştırmakta, izlenebilirliği artırmakta, gümrük işlemlerinin en doğru ve en hızlı şekilde tekemmül ettirilmesini mümkün hale getirmektedir.

Bakanlığımızın bilişim altyapısının kurulumu, bakımı, ikmali, geliştirilmesi ve güncellenmesi ile ilgili işleri yürüten Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığının işlerini kolaylaştırmak adına GM ve YGM’lerin sahadaki tecrübelerini; çözüm odaklı görüş ve önerilerini paylaşmaları geleceğe matuf faydalar sağlayacağı mütalaa edilmektedir.

“Bağcıyı dövmek yerine üzüm yemek” gayesiyle yapılan görüş ve önerilerin; YGM Sisteminden maksimum oranda fayda sağlanmasına katkı yapacağı gibi; nimetinden tüm paydaşların istifade etmesini de beraberinde getirecektir.

Haki Demirtaş
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri

Kaynakça:

1-   Gümrük Kanunu- (4458 nolu Kanun) (04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı R.G.)

2-   Gümrük Yönetmeliği (07.10.2009 t. 27369 s. R.G.)

3-   Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği (10.09.2020 t. 31240 s. R.G.)

4-   Genelge No: 2016/21 (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Uygulaması)